Mất Ngủ Kéo Dài: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Pháp Điều Trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác sĩ Đỗ Thu Hiền

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Mất ngủ kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tình trạng này có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm căng thẳng, lo âu, rối loạn tâm lý hoặc bệnh lý nền. Việc hiểu rõ nguyên nhân và triệu chứng của mất ngủ sẽ giúp quá trình điều trị hiệu quả hơn. Nếu không được điều trị kịp thời, mất ngủ kéo dài có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như suy giảm hệ miễn dịch, trầm cảm, hoặc tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Định nghĩa và phân loại mất ngủ kéo dài

Mất ngủ kéo dài là tình trạng không thể duy trì giấc ngủ đầy đủ và chất lượng trong một thời gian dài. Đây là một vấn đề thường gặp trong cuộc sống hiện đại, liên quan đến nhiều yếu tố tâm lý và thể chất. Mất ngủ có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và có thể ảnh hưởng đến cả người khỏe mạnh lẫn người có bệnh lý nền. Theo các chuyên gia, mất ngủ kéo dài được phân loại thành hai loại chính: mất ngủ nguyên phát và mất ngủ thứ phát.

Mất ngủ nguyên phát thường không liên quan đến bất kỳ bệnh lý nào mà chủ yếu là do yếu tố tâm lý hoặc thói quen sinh hoạt không hợp lý. Ngược lại, mất ngủ thứ phát là hậu quả của các bệnh lý nền như trầm cảm, lo âu, hoặc các rối loạn khác như tiểu đường hay bệnh tim mạch. Việc nhận diện đúng loại mất ngủ là rất quan trọng, vì nó sẽ giúp xác định phương pháp điều trị phù hợp.

Triệu chứng của mất ngủ kéo dài

Triệu chứng của mất ngủ kéo dài có thể thay đổi từ người này sang người khác, nhưng những dấu hiệu phổ biến nhất bao gồm khó ngủ, thức giấc giữa đêm và không thể ngủ lại, cảm giác mệt mỏi vào sáng hôm sau, và không có đủ năng lượng cho cả ngày. Những triệu chứng này không chỉ ảnh hưởng đến thể chất mà còn tác động nghiêm trọng đến tinh thần, gây căng thẳng, lo âu và đôi khi là trầm cảm.

Người bệnh cũng có thể cảm thấy lo lắng về giấc ngủ, từ đó làm tăng thêm tình trạng mất ngủ. Một số trường hợp nặng có thể dẫn đến giảm khả năng tập trung, khả năng ghi nhớ suy giảm và tình trạng sức khỏe tổng thể kém đi. Việc nhận diện sớm các triệu chứng của mất ngủ kéo dài và tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời sẽ giúp giảm thiểu các tác động tiêu cực này.

Nguyên nhân gây mất ngủ kéo dài

Mất ngủ kéo dài có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ thói quen sinh hoạt không hợp lý đến các bệnh lý nghiêm trọng. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng này:

• Căng thẳng, lo âu và stress: Khi tâm trí không thể thư giãn, cơ thể cũng không thể dễ dàng vào giấc ngủ. Tình trạng lo lắng về công việc, gia đình hoặc các vấn đề cá nhân có thể làm gián đoạn giấc ngủ.

• Rối loạn tâm lý: Các rối loạn như trầm cảm hoặc rối loạn lo âu có thể dẫn đến việc khó ngủ hoặc mất ngủ kéo dài. Tâm trạng tiêu cực thường làm giảm chất lượng giấc ngủ.

• Bệnh lý nền: Một số bệnh lý như tiểu đường, bệnh tim mạch, hay các rối loạn về hô hấp (ví dụ: ngưng thở khi ngủ) có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng mất ngủ.

• Thói quen sinh hoạt không hợp lý: Thói quen sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ, ăn uống quá muộn hoặc uống quá nhiều caffeine có thể làm rối loạn nhịp sinh học, khiến giấc ngủ bị gián đoạn.

• Môi trường ngủ không lý tưởng: Điều kiện như tiếng ồn, ánh sáng mạnh hoặc giường ngủ không thoải mái có thể gây khó ngủ. Môi trường ngủ không phù hợp là một yếu tố quan trọng khiến giấc ngủ bị gián đoạn.

Đối tượng dễ mắc mất ngủ kéo dài

Mất ngủ kéo dài có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, tuy nhiên một số đối tượng nhất định có nguy cơ cao hơn. Dưới đây là các nhóm người dễ gặp phải tình trạng này:

• Người cao tuổi: Các thay đổi về sinh lý cơ thể theo độ tuổi, như giảm sản xuất hormone melatonin (hormone điều chỉnh giấc ngủ) hoặc sự xuất hiện của các bệnh lý như viêm khớp, có thể làm tăng nguy cơ mất ngủ.

• Người có công việc căng thẳng: Những người làm việc trong môi trường căng thẳng hoặc có lịch làm việc không ổn định, đặc biệt là ca đêm hoặc thay đổi ca, có thể gặp khó khăn trong việc duy trì một giấc ngủ đều đặn và chất lượng.

• Phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh: Phụ nữ khi bước vào giai đoạn mãn kinh thường gặp phải các triệu chứng như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm và rối loạn nội tiết tố, làm giấc ngủ trở nên không ổn định.

• Người bị rối loạn tâm lý: Những người bị trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc các vấn đề tâm lý khác có nguy cơ cao bị mất ngủ kéo dài, do tâm trạng và cảm xúc ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giấc ngủ.

• Người có thói quen sống không lành mạnh: Những người có thói quen sử dụng các chất kích thích như caffeine, rượu hoặc thuốc lá, hoặc những người không duy trì một lịch trình sinh hoạt hợp lý dễ gặp phải tình trạng mất ngủ kéo dài.

Biến chứng của mất ngủ kéo dài

Mất ngủ kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến giấc ngủ mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng đối với sức khỏe thể chất và tinh thần. Những biến chứng này có thể tác động lâu dài nếu không được điều trị kịp thời.

• Giảm khả năng miễn dịch: Khi cơ thể không có đủ thời gian để phục hồi, hệ miễn dịch sẽ bị suy giảm, khiến cơ thể dễ bị các bệnh nhiễm trùng và viêm nhiễm.

• Rối loạn tâm lý: Mất ngủ kéo dài có thể dẫn đến các vấn đề về tâm lý như lo âu, trầm cảm, và stress. Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, khó chịu, và không có khả năng tập trung, dẫn đến tình trạng tâm lý căng thẳng.

• Tăng nguy cơ mắc các bệnh lý mãn tính: Mất ngủ kéo dài có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nghiêm trọng như bệnh tim mạch, tiểu đường, và huyết áp cao. Cơ thể thiếu ngủ có thể gây rối loạn chức năng tim mạch, ảnh hưởng đến việc điều chỉnh lượng đường trong máu.

• Giảm hiệu quả công việc và học tập: Người bị mất ngủ lâu dài thường gặp khó khăn trong việc tập trung, ghi nhớ và hoàn thành công việc. Điều này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất công việc và chất lượng học tập.

• Tăng nguy cơ tai nạn: Giấc ngủ không đủ làm giảm khả năng phản xạ và sự tỉnh táo, làm tăng nguy cơ tai nạn, đặc biệt là khi lái xe hoặc tham gia các hoạt động đòi hỏi sự tập trung cao.

Chẩn đoán mất ngủ kéo dài

Chẩn đoán mất ngủ kéo dài là một quá trình quan trọng để xác định nguyên nhân gây mất ngủ và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Để chẩn đoán chính xác, các bác sĩ thường dựa vào những yếu tố sau:

• Khám sức khỏe toàn diện: Bác sĩ sẽ hỏi về lịch sử bệnh lý của bệnh nhân, thói quen sinh hoạt, các yếu tố tâm lý, cũng như tiền sử bệnh lý liên quan. Các thông tin này giúp xác định liệu mất ngủ có liên quan đến các bệnh lý nền hay các yếu tố tâm lý.

• Đánh giá các triệu chứng của mất ngủ: Bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân mô tả các triệu chứng mất ngủ như khó ngủ, thức giấc giữa đêm, cảm giác mệt mỏi vào buổi sáng, và các triệu chứng tâm lý như lo âu, trầm cảm. Điều này giúp xác định mức độ nghiêm trọng của tình trạng mất ngủ.

• Sử dụng các bảng câu hỏi và công cụ đánh giá: Một số công cụ như bảng câu hỏi về chất lượng giấc ngủ (Pittsburgh Sleep Quality Index) hoặc các công cụ đánh giá mức độ lo âu, trầm cảm có thể được sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán.

• Xét nghiệm và kiểm tra y tế: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu các xét nghiệm để loại trừ các bệnh lý nền gây ra mất ngủ như rối loạn tuyến giáp, bệnh tim mạch, hoặc các bệnh lý về hô hấp. Xét nghiệm máu hoặc các phương pháp hình ảnh học như điện não đồ có thể được sử dụng để kiểm tra các bất thường.

• Theo dõi giấc ngủ: Nếu cần thiết, bác sĩ có thể khuyến nghị bệnh nhân thực hiện việc theo dõi giấc ngủ qua một đêm tại bệnh viện (polysomnography) để phát hiện các rối loạn giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ hoặc các tình trạng khác.

Khi nào cần gặp bác sĩ khi bị mất ngủ kéo dài

Mặc dù mất ngủ là một vấn đề phổ biến, nhưng nếu tình trạng này kéo dài và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, việc gặp bác sĩ là điều cần thiết. Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo mà bạn không nên bỏ qua.

• Giấc ngủ bị gián đoạn nghiêm trọng: Nếu bạn liên tục không thể ngủ được hoặc thức giấc giữa đêm và không thể ngủ lại, điều này có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng hơn. Việc mất ngủ kéo dài ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng phục hồi của cơ thể.

• Cảm giác mệt mỏi suốt cả ngày: Nếu bạn thức dậy vào buổi sáng mà cảm thấy mệt mỏi, uể oải, thiếu năng lượng hoặc không thể hoàn thành công việc hàng ngày, đây là dấu hiệu cho thấy bạn cần tìm sự tư vấn y tế.

• Tình trạng lo âu hoặc trầm cảm gia tăng: Mất ngủ kéo dài có thể làm gia tăng cảm giác lo âu, trầm cảm, hoặc các rối loạn tâm lý khác. Nếu cảm thấy tâm trạng của mình bị ảnh hưởng nghiêm trọng hoặc xuất hiện suy nghĩ tiêu cực kéo dài, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ bác sĩ.

• Tăng nguy cơ tai nạn hoặc sự cố trong công việc: Mất ngủ có thể gây giảm khả năng tập trung, làm giảm phản xạ và tăng nguy cơ tai nạn. Nếu bạn nhận thấy mình gặp khó khăn trong việc điều khiển phương tiện giao thông hoặc thực hiện các công việc đòi hỏi sự tập trung, đó là lúc bạn cần gặp bác sĩ.

• Các triệu chứng liên quan đến bệnh lý nền: Nếu bạn có các bệnh lý nền như huyết áp cao, tiểu đường, hoặc bệnh tim mạch, và tình trạng mất ngủ kéo dài có xu hướng trở nên nghiêm trọng hơn, việc thăm khám bác sĩ là rất quan trọng để điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.

Phòng ngừa mất ngủ kéo dài

Mất ngủ có thể được phòng ngừa hiệu quả nếu bạn duy trì thói quen sống lành mạnh và chú ý đến các yếu tố tác động đến giấc ngủ. Dưới đây là những biện pháp giúp bạn cải thiện chất lượng giấc ngủ và phòng ngừa mất ngủ kéo dài.

• Duy trì lịch trình ngủ cố định: Đi ngủ và thức dậy vào cùng một giờ mỗi ngày, ngay cả vào cuối tuần. Việc này giúp ổn định nhịp sinh học của cơ thể và tạo thói quen ngủ lành mạnh.

• Tạo môi trường ngủ thoải mái: Đảm bảo phòng ngủ yên tĩnh, tối và có nhiệt độ thoải mái. Sử dụng chăn, gối êm ái và hạn chế tiếng ồn để tạo điều kiện tốt nhất cho giấc ngủ.

• Hạn chế sử dụng caffeine và rượu: Tránh uống các loại đồ uống chứa caffeine như cà phê, trà hoặc nước ngọt có ga vào buổi chiều hoặc tối. Caffeine có thể làm gián đoạn giấc ngủ. Rượu cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, dù ban đầu có thể giúp ngủ nhanh nhưng lại làm giấc ngủ trở nên không sâu.

• Tập thể dục đều đặn: Việc tập thể dục không chỉ giúp giảm căng thẳng mà còn cải thiện chất lượng giấc ngủ. Tuy nhiên, bạn nên tránh tập luyện quá gần giờ ngủ, vì điều này có thể gây kích thích và khiến bạn khó ngủ hơn.

• Giảm căng thẳng và lo âu: Thực hiện các phương pháp thư giãn như thiền, yoga, hoặc hít thở sâu vào cuối ngày để giảm lo âu và chuẩn bị tâm lý cho giấc ngủ. Việc giảm căng thẳng sẽ giúp bạn dễ dàng đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ sâu.

• Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ: Sử dụng điện thoại, máy tính hoặc xem TV có thể làm giảm lượng melatonin (hormone giúp điều hòa giấc ngủ) trong cơ thể. Hãy cố gắng tránh sử dụng thiết bị điện tử ít nhất một giờ trước khi đi ngủ để đảm bảo giấc ngủ không bị gián đoạn.

Phương pháp điều trị mất ngủ kéo dài

Mất ngủ kéo dài có thể được điều trị thông qua nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm thay đổi thói quen sinh hoạt, sử dụng thuốc, và liệu pháp tâm lý. Mỗi phương pháp sẽ được áp dụng tùy theo nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của tình trạng mất ngủ.

Thay đổi thói quen sinh hoạt

Một trong những phương pháp điều trị mất ngủ kéo dài hiệu quả là thay đổi thói quen sinh hoạt để cải thiện chất lượng giấc ngủ. Những thay đổi này có thể giúp cơ thể điều chỉnh lại đồng hồ sinh học và tăng cường khả năng ngủ tự nhiên.

• Duy trì lịch ngủ đều đặn: Đi ngủ và thức dậy vào giờ cố định mỗi ngày sẽ giúp cơ thể hình thành thói quen tự nhiên và ổn định giấc ngủ.

• Tạo môi trường ngủ lý tưởng: Giảm tiếng ồn, sử dụng ánh sáng mờ và giữ phòng ngủ ở nhiệt độ thích hợp sẽ giúp bạn có một giấc ngủ sâu và không bị gián đoạn.

• Thực hiện các biện pháp thư giãn: Trước khi đi ngủ, hãy thử các bài tập thư giãn như thiền hoặc yoga, giúp giảm căng thẳng và chuẩn bị tinh thần cho giấc ngủ.

Thuốc Tây y điều trị mất ngủ kéo dài

Khi các biện pháp thay đổi thói quen không mang lại hiệu quả, thuốc Tây y có thể được chỉ định để điều trị mất ngủ kéo dài. Dưới đây là một số loại thuốc phổ biến trong điều trị mất ngủ.

Thuốc an thần, thuốc ngủ

Các loại thuốc an thần, thuốc ngủ thường được sử dụng để giúp người bệnh dễ dàng đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ suốt đêm.

• Diazepam (Valium): Thuốc này thuộc nhóm benzodiazepine, có tác dụng an thần và giảm lo âu. Tuy nhiên, cần sử dụng với sự chỉ định của bác sĩ vì thuốc có thể gây nghiện nếu dùng lâu dài.

• Zolpidem (Ambien): Là một loại thuốc thuộc nhóm non-benzodiazepine, zolpidem giúp cải thiện giấc ngủ mà không có tác dụng phụ quá mức như thuốc benzodiazepine.

Thuốc chống trầm cảm

Trong trường hợp mất ngủ kéo dài liên quan đến trầm cảm hoặc lo âu, các thuốc chống trầm cảm có thể được sử dụng để điều trị tình trạng này. Những thuốc này giúp cải thiện tâm trạng và đồng thời hỗ trợ giấc ngủ.

• Trazodone (Desyrel): Thuốc này thường được dùng để điều trị trầm cảm nhưng cũng có tác dụng làm giấc ngủ trở nên sâu hơn và dễ dàng hơn.

• Amitriptyline: Thuốc chống trầm cảm này được sử dụng cho những người bị mất ngủ liên quan đến trầm cảm hoặc lo âu, giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm lo âu.

Thuốc giúp điều chỉnh giấc ngủ

Một số loại thuốc khác giúp điều chỉnh nhịp sinh học và thúc đẩy giấc ngủ tự nhiên mà không gây nghiện.

• Melatonin: Là hormone tự nhiên có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh chu kỳ giấc ngủ. Việc bổ sung melatonin có thể giúp cải thiện giấc ngủ, đặc biệt đối với những người bị mất ngủ do thay đổi múi giờ hoặc làm ca đêm.

• Ramelteon (Rozerem): Thuốc này giúp điều chỉnh nhịp sinh học của cơ thể và thường được chỉ định cho những người bị mất ngủ do rối loạn giấc ngủ liên quan đến melatonin.

Liệu pháp tâm lý trong điều trị mất ngủ kéo dài

Liệu pháp tâm lý là một phương pháp điều trị không sử dụng thuốc, giúp người bệnh giải quyết nguyên nhân tâm lý của mất ngủ kéo dài. Đây là một trong những lựa chọn hiệu quả, đặc biệt đối với những người có vấn đề về lo âu, trầm cảm hoặc căng thẳng.

• Cognitive Behavioral Therapy for Insomnia (CBT-I): Đây là phương pháp điều trị được khuyến nghị cho mất ngủ kéo dài, giúp thay đổi thói quen và nhận thức của bệnh nhân về giấc ngủ. Liệu pháp này giúp người bệnh học cách quản lý suy nghĩ tiêu cực và giảm bớt lo âu liên quan đến việc không thể ngủ.

• Liệu pháp thư giãn: Các bài tập thư giãn như thiền hoặc hơi thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng và tạo điều kiện thuận lợi cho giấc ngủ. Những phương pháp này giúp người bệnh đối phó với các yếu tố tâm lý gây mất ngủ.

Trong điều trị mất ngủ kéo dài, sự kết hợp giữa thay đổi thói quen sinh hoạt, sử dụng thuốc và liệu pháp tâm lý có thể giúp bệnh nhân cải thiện chất lượng giấc ngủ một cách hiệu quả và bền vững. Mỗi phương pháp cần được áp dụng tùy theo tình trạng sức khỏe và nguyên nhân cụ thể của từng người.