Đau Dạ Dày Ruột Cấp: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Pháp Điều Trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác Sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Đau dạ dày ruột cấp là một bệnh lý tiêu hóa phổ biến, có thể xuất hiện đột ngột và gây ra những triệu chứng như đau bụng dữ dội, buồn nôn, tiêu chảy hoặc nôn mửa. Nguyên nhân thường gặp là viêm dạ dày ruột do nhiễm virus, vi khuẩn, hoặc do các yếu tố môi trường như ăn uống không đảm bảo vệ sinh. Bệnh lý này có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Việc nhận biết đúng nguyên nhân và điều trị kịp thời sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ biến chứng và phục hồi nhanh chóng.

Đau dạ dày ruột cấp: Định nghĩa và phân loại

Đau dạ dày ruột cấp là tình trạng viêm nhiễm hoặc rối loạn trong dạ dày và ruột, xuất hiện một cách đột ngột với các triệu chứng như đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy và nôn mửa. Nguyên nhân chính của bệnh thường liên quan đến sự xâm nhập của vi khuẩn, virus, hoặc các yếu tố ngoại sinh như thực phẩm không đảm bảo vệ sinh. Mặc dù đây là tình trạng phổ biến nhưng nếu không được điều trị đúng cách, nó có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.

Phân loại đau dạ dày ruột cấp thường dựa vào nguyên nhân gây bệnh. Một trong những nhóm chính là viêm dạ dày ruột do vi khuẩn, thường xảy ra do nhiễm trùng từ thực phẩm bị nhiễm bẩn, chẳng hạn như Salmonella, E. coli hoặc Campylobacter. Bên cạnh đó, viêm dạ dày ruột cấp cũng có thể do virus, ví dụ như rotavirus hay norovirus, đặc biệt phổ biến ở trẻ em và các vùng có điều kiện vệ sinh kém. Một số trường hợp khác có thể do tác động từ môi trường như lạm dụng thuốc hoặc căng thẳng, khiến cho niêm mạc dạ dày và ruột bị tổn thương.

Triệu chứng của đau dạ dày ruột cấp

Triệu chứng của đau dạ dày ruột cấp có thể thay đổi tùy theo nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Tuy nhiên, các dấu hiệu phổ biến mà người bệnh thường gặp phải là đau bụng dữ dội, đặc biệt là ở vùng dạ dày và xung quanh rốn. Cảm giác buồn nôn hoặc nôn mửa có thể xuất hiện ngay từ khi bệnh bắt đầu, đặc biệt khi dạ dày bị viêm hoặc nhiễm trùng.

Ngoài ra, tiêu chảy là một triệu chứng đặc trưng, có thể xảy ra từ vài lần trong ngày đến liên tục. Trong một số trường hợp, người bệnh cũng có thể cảm thấy mệt mỏi, sốt nhẹ, hoặc có dấu hiệu mất nước do tiêu chảy kéo dài. Những dấu hiệu này là do cơ thể phản ứng lại với tình trạng viêm nhiễm trong dạ dày và ruột, làm tăng nhu cầu của hệ tiêu hóa để loại bỏ các tác nhân gây bệnh.

Các triệu chứng này không chỉ gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời, như mất nước, rối loạn điện giải hoặc nhiễm trùng lan rộng. Do đó, việc nhận diện sớm và xử lý đúng cách sẽ giúp giảm thiểu những nguy cơ này.

Nguyên nhân gây đau dạ dày ruột cấp

Đau dạ dày ruột cấp có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm nhiễm trùng do vi khuẩn, virus, hoặc các yếu tố môi trường tác động đến hệ tiêu hóa. Dưới đây là một số nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này:

• Nhiễm trùng vi khuẩn: Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của đau dạ dày ruột cấp là vi khuẩn xâm nhập vào dạ dày và ruột qua thực phẩm hoặc nước uống không đảm bảo vệ sinh. Các vi khuẩn như Salmonella, E. coli, Campylobacter và Shigella có thể gây ra tình trạng viêm dạ dày ruột với các triệu chứng như tiêu chảy, nôn mửa, và đau bụng.

• Nhiễm trùng do virus: Các virus như rotavirus, norovirus hoặc enterovirus có thể gây viêm dạ dày ruột cấp, đặc biệt là ở trẻ em và người có hệ miễn dịch yếu. Những virus này lây lan qua tiếp xúc trực tiếp hoặc qua thực phẩm, nước uống bị nhiễm bẩn.

• Thực phẩm không vệ sinh: Thực phẩm bị nhiễm bẩn, mốc, hoặc chưa được chế biến kỹ có thể chứa các tác nhân gây hại cho hệ tiêu hóa. Việc ăn uống không đúng cách là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến đau dạ dày ruột cấp.

• Thuốc và hóa chất: Một số loại thuốc, như kháng sinh hoặc thuốc giảm đau, có thể làm tổn thương niêm mạc dạ dày và ruột, gây ra tình trạng viêm hoặc loét. Các hóa chất độc hại từ thực phẩm chế biến sẵn cũng có thể tác động tương tự.

• Stress và căng thẳng: Mặc dù ít gặp hơn, căng thẳng tâm lý kéo dài có thể gây ra rối loạn trong hệ tiêu hóa, làm tăng khả năng mắc phải các bệnh lý dạ dày và ruột. Căng thẳng kéo dài có thể dẫn đến viêm dạ dày ruột cấp hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng.

Đối tượng dễ mắc phải đau dạ dày ruột cấp

Mặc dù đau dạ dày ruột cấp có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn do các yếu tố cơ địa, thói quen sinh hoạt hoặc môi trường sống. Các đối tượng này cần đặc biệt chú ý để phòng ngừa và xử lý kịp thời các triệu chứng.

• Trẻ em và người già: Đây là hai nhóm đối tượng dễ bị tổn thương do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện ở trẻ nhỏ và hệ miễn dịch suy giảm ở người cao tuổi. Trẻ em, đặc biệt là dưới năm tuổi, dễ bị nhiễm virus gây viêm dạ dày ruột. Người già có thể gặp khó khăn trong việc chống chọi lại nhiễm trùng và phục hồi nhanh chóng.

• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người bị bệnh lý như HIV/AIDS, ung thư hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch sẽ có nguy cơ cao hơn bị nhiễm trùng dạ dày ruột, bởi hệ miễn dịch của họ không thể bảo vệ cơ thể hiệu quả trước các tác nhân gây bệnh.

• Người làm việc trong ngành thực phẩm: Những người tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm, đặc biệt là trong các nhà hàng, quán ăn hoặc khu chế biến thực phẩm, dễ bị nhiễm các tác nhân gây bệnh từ thực phẩm không vệ sinh.

• Những người sống trong môi trường kém vệ sinh: Các khu vực thiếu điều kiện vệ sinh hoặc có mật độ dân cư cao, như khu ổ chuột hoặc vùng nông thôn, có nguy cơ cao bị nhiễm trùng dạ dày ruột do nguồn nước và thực phẩm không đảm bảo.

• Những người có thói quen ăn uống không hợp lý: Việc ăn thực phẩm chưa được nấu chín kỹ, ăn thức ăn lạ hoặc không rõ nguồn gốc có thể làm tăng nguy cơ bị đau dạ dày ruột cấp. Những người có chế độ ăn uống không khoa học, không đủ chất dinh dưỡng hoặc có thói quen ăn uống thiếu vệ sinh cũng dễ bị ảnh hưởng.

• Người bị stress hoặc lo âu kéo dài: Căng thẳng tâm lý, đặc biệt khi kéo dài, có thể làm yếu đi sức đề kháng của cơ thể và tác động xấu đến hệ tiêu hóa, làm tăng khả năng mắc các bệnh về dạ dày ruột.

Biến chứng của đau dạ dày ruột cấp

Đau dạ dày ruột cấp nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh. Các biến chứng này có thể làm tình trạng bệnh trở nên nặng nề hơn, thậm chí gây nguy hiểm đến tính mạng.

• Mất nước và điện giải: Một trong những biến chứng phổ biến của đau dạ dày ruột cấp là mất nước do tiêu chảy và nôn mửa liên tục. Khi cơ thể không được bổ sung đủ nước và điện giải, người bệnh có thể bị suy kiệt, hạ huyết áp và rối loạn chức năng các cơ quan.

• Viêm dạ dày ruột mạn tính: Nếu tình trạng viêm dạ dày ruột cấp kéo dài hoặc tái phát nhiều lần mà không được điều trị đúng cách, có thể dẫn đến viêm mạn tính, làm tổn thương lâu dài đến niêm mạc dạ dày và ruột. Điều này có thể làm giảm khả năng tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng, dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác.

• Nhiễm trùng huyết: Nếu vi khuẩn hoặc virus gây bệnh từ dạ dày và ruột xâm nhập vào máu, nó có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết, một tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng. Nhiễm trùng huyết gây ra phản ứng viêm toàn thân và có thể làm tổn thương các cơ quan nội tạng.

• Rối loạn tiêu hóa kéo dài: Sau khi các triệu chứng cấp tính thuyên giảm, người bệnh có thể vẫn gặp phải các vấn đề tiêu hóa như chướng bụng, khó tiêu, đầy hơi hoặc rối loạn nhu động ruột. Những triệu chứng này có thể kéo dài và làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

• Suy dinh dưỡng: Tiêu chảy kéo dài hoặc nôn mửa có thể dẫn đến việc cơ thể không hấp thụ đủ dưỡng chất cần thiết, gây suy dinh dưỡng, đặc biệt là ở trẻ em và người già. Việc thiếu hụt vitamin và khoáng chất có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh khác.

Chẩn đoán đau dạ dày ruột cấp

Chẩn đoán đau dạ dày ruột cấp cần được thực hiện thông qua việc thu thập thông tin lâm sàng, xét nghiệm cận lâm sàng và kiểm tra các dấu hiệu lâm sàng của người bệnh. Việc chẩn đoán chính xác giúp xác định nguyên nhân và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

• Lâm sàng: Để xác định chẩn đoán, bác sĩ sẽ thăm khám lâm sàng, hỏi về các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, nôn mửa, cũng như các yếu tố nguy cơ như thói quen ăn uống, tiếp xúc với người bệnh hoặc môi trường sống. Các triệu chứng lâm sàng là căn cứ quan trọng để chẩn đoán ban đầu.

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể giúp xác định tình trạng nhiễm trùng hoặc viêm trong cơ thể. Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy số lượng bạch cầu tăng cao, có thể xác định tình trạng nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virus.

• Xét nghiệm phân: Đối với trường hợp nghi ngờ nhiễm trùng tiêu hóa, xét nghiệm phân giúp xác định sự hiện diện của vi khuẩn, virus, hoặc ký sinh trùng. Việc này có thể giúp phân biệt các nguyên nhân gây viêm dạ dày ruột cấp, chẳng hạn như nhiễm khuẩn Salmonella hay E. coli.

• Siêu âm ổ bụng: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu siêu âm bụng để kiểm tra xem có sự hiện diện của bất kỳ tổn thương nào trong dạ dày, ruột hoặc các cơ quan khác. Siêu âm có thể giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây đau bụng, chẳng hạn như viêm ruột thừa hoặc tắc ruột.

• Nội soi dạ dày: Trong những trường hợp nặng hoặc khi có nghi ngờ về viêm loét dạ dày, bác sĩ có thể chỉ định nội soi dạ dày để kiểm tra tình trạng niêm mạc dạ dày và ruột. Nội soi giúp phát hiện các vết loét, viêm hoặc các tổn thương khác trong hệ tiêu hóa.

Việc chẩn đoán sớm và chính xác không chỉ giúp phát hiện nguyên nhân gây bệnh mà còn quyết định phương pháp điều trị và phòng ngừa các biến chứng.

Khi nào cần gặp bác sĩ trong trường hợp đau dạ dày ruột cấp

Đau dạ dày ruột cấp có thể tự khỏi trong một số trường hợp nhẹ, nhưng nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài, bạn cần gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Dưới đây là những dấu hiệu cho thấy bạn cần tìm sự giúp đỡ của bác sĩ:

• Triệu chứng kéo dài hoặc nặng thêm: Nếu các triệu chứng như đau bụng, nôn mửa, hoặc tiêu chảy không giảm sau một vài ngày, hoặc trở nên tồi tệ hơn, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ. Điều này có thể là dấu hiệu của một biến chứng hoặc tình trạng nghiêm trọng hơn.

• Mất nước nghiêm trọng: Nếu bạn cảm thấy khô miệng, chóng mặt, ít đi tiểu hoặc da khô, đây là những dấu hiệu cho thấy cơ thể đang bị mất nước nặng. Mất nước kéo dài có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng và cần phải điều trị ngay.

• Có máu trong phân hoặc nôn: Nếu bạn nhận thấy máu trong phân hoặc khi nôn ra máu, đây là một triệu chứng không thể bỏ qua. Máu trong phân có thể là dấu hiệu của viêm loét dạ dày, nhiễm trùng nặng hoặc các vấn đề nghiêm trọng khác liên quan đến hệ tiêu hóa.

• Sốt cao và đau bụng dữ dội: Sốt cao và đau bụng dữ dội có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng nghiêm trọng, chẳng hạn như viêm ruột thừa hoặc viêm dạ dày ruột do vi khuẩn. Nếu kèm theo những triệu chứng này, cần đến bệnh viện ngay lập tức.

• Rối loạn ý thức hoặc co giật: Nếu bạn hoặc người bệnh có dấu hiệu rối loạn ý thức như lơ mơ, mất phương hướng hoặc co giật, đây là dấu hiệu của tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng hoặc suy giảm chức năng của các cơ quan nội tạng. Đây là trường hợp cấp cứu cần sự can thiệp y tế ngay.

Cách phòng ngừa đau dạ dày ruột cấp

Phòng ngừa đau dạ dày ruột cấp là một bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa và tránh các biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những biện pháp giúp bạn giảm thiểu nguy cơ mắc phải bệnh này:

• Chú ý đến vệ sinh thực phẩm: Đảm bảo thực phẩm bạn ăn đã được chế biến và nấu chín kỹ, tránh ăn thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín, đặc biệt là các loại thịt, hải sản và trứng. Ngoài ra, cần rửa tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh để tránh nhiễm khuẩn từ nguồn thức ăn.

• Lựa chọn nguồn nước sạch: Uống nước sạch và đảm bảo nguồn nước của gia đình luôn được lọc và đun sôi. Nước không sạch là một trong những yếu tố chính dẫn đến các bệnh tiêu hóa cấp tính, bao gồm đau dạ dày ruột cấp.

• Tiêm phòng vaccine: Một số loại virus gây đau dạ dày ruột cấp, như rotavirus, có thể được phòng ngừa bằng vaccine, đặc biệt là ở trẻ em. Tiêm phòng sẽ giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm nguy cơ mắc phải bệnh này.

• Giữ gìn vệ sinh cá nhân: Đảm bảo rằng bạn và các thành viên trong gia đình luôn duy trì thói quen rửa tay đúng cách, đặc biệt sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn. Điều này sẽ giúp ngăn ngừa sự lây lan của vi khuẩn và virus gây bệnh.

• Tránh căng thẳng quá mức: Căng thẳng kéo dài có thể tác động tiêu cực đến hệ tiêu hóa, làm tăng nguy cơ mắc phải các vấn đề về dạ dày và ruột. Hãy tìm cách giảm căng thẳng, thư giãn và duy trì một lối sống lành mạnh để bảo vệ sức khỏe tổng thể.

• Chế độ ăn uống khoa học: Ăn đủ các nhóm thực phẩm, tăng cường rau xanh, trái cây và chất xơ để hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Tránh ăn quá nhiều đồ ăn cay nóng, dầu mỡ, hay các thực phẩm dễ gây kích ứng dạ dày. Chế độ ăn uống hợp lý sẽ giúp bạn duy trì một hệ tiêu hóa khỏe mạnh và giảm nguy cơ mắc các bệnh tiêu hóa.

• Không tự ý sử dụng thuốc: Tránh lạm dụng thuốc giảm đau, kháng sinh hoặc các loại thuốc không cần thiết mà không có chỉ định của bác sĩ. Sử dụng thuốc sai cách có thể gây tổn thương cho niêm mạc dạ dày và ruột, dẫn đến các vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng.

Thực hiện những biện pháp phòng ngừa này sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe dạ dày và ruột, đồng thời giảm thiểu nguy cơ mắc phải đau dạ dày ruột cấp.

Phương pháp điều trị đau dạ dày ruột cấp

Điều trị đau dạ dày ruột cấp tập trung vào việc giảm triệu chứng, kiểm soát nhiễm trùng (nếu có) và phục hồi hệ tiêu hóa. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến giúp giảm thiểu tình trạng này.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Khi đau dạ dày ruột cấp do nhiễm trùng vi khuẩn hoặc virus, việc sử dụng thuốc sẽ giúp kiểm soát tình trạng bệnh và giảm thiểu các triệu chứng. Dưới đây là các nhóm thuốc thường được bác sĩ chỉ định:

• Thuốc kháng sinh: Nếu nguyên nhân của đau dạ dày ruột cấp là nhiễm trùng vi khuẩn, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh. Ví dụ như Ciprofloxacin hoặc Metronidazole là hai loại kháng sinh phổ biến được sử dụng để điều trị các nhiễm trùng dạ dày ruột do vi khuẩn như Salmonella, E. coli hoặc Campylobacter.

• Thuốc chống viêm và giảm đau: Thuốc giảm đau và kháng viêm như Paracetamol hoặc Ibuprofen giúp giảm các cơn đau bụng do viêm dạ dày ruột. Tuy nhiên, cần thận trọng khi sử dụng thuốc giảm đau, đặc biệt là đối với những bệnh nhân có tiền sử viêm loét dạ dày, vì chúng có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày.

• Thuốc chống nôn và tiêu chảy: Để giảm thiểu tình trạng nôn mửa và tiêu chảy, các bác sĩ có thể chỉ định thuốc như Ondansetron (thuốc chống nôn) hoặc Loperamide (thuốc chống tiêu chảy). Các loại thuốc này giúp giảm sự mất nước do tiêu chảy, nhưng không nên sử dụng quá lâu mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ, vì chúng có thể làm chậm quá trình đào thải vi khuẩn hoặc virus ra khỏi cơ thể.

• Thuốc bổ sung men tiêu hóa: Để hỗ trợ quá trình phục hồi chức năng tiêu hóa, bác sĩ có thể chỉ định các loại men tiêu hóa như Pancreatin hoặc Lactase. Những loại thuốc này giúp cải thiện sự hấp thụ chất dinh dưỡng, đặc biệt trong giai đoạn bệnh nhân gặp khó khăn trong việc tiêu hóa.

Điều trị bằng phương pháp tự nhiên và chăm sóc tại nhà

Ngoài thuốc Tây y, một số phương pháp tự nhiên có thể giúp giảm nhẹ triệu chứng của đau dạ dày ruột cấp và hỗ trợ quá trình hồi phục. Những phương pháp này thường an toàn và có thể được áp dụng trong những trường hợp bệnh nhẹ.

• Bổ sung nước và điện giải: Để phòng ngừa mất nước do tiêu chảy và nôn mửa, việc bổ sung nước và các dung dịch bù điện giải như ORS (Oral Rehydration Salts) là rất quan trọng. ORS giúp cân bằng lượng muối và đường trong cơ thể, ngăn ngừa các tác hại do mất nước quá mức.

• Sử dụng các loại thảo dược: Một số thảo dược như gừng và chanh có thể giúp giảm cảm giác buồn nôn và cải thiện hệ tiêu hóa. Gừng có tác dụng chống viêm và chống nôn tự nhiên, trong khi chanh giúp làm sạch dạ dày và cải thiện hệ tiêu hóa. Bạn có thể uống trà gừng hoặc nước chanh ấm để giảm triệu chứng.

• Chế độ ăn uống nhẹ nhàng: Trong giai đoạn bệnh, việc ăn các loại thực phẩm nhẹ, dễ tiêu hóa như cháo, súp, hoặc cơm nát là cần thiết để tránh làm kích thích dạ dày. Các thực phẩm giàu chất xơ như chuối, táo nghiền hoặc khoai tây cũng giúp làm dịu dạ dày và ruột.

• Ngủ đủ giấc và giảm stress: Căng thẳng có thể làm tình trạng bệnh trở nên trầm trọng hơn. Vì vậy, việc duy trì một môi trường thoải mái, ngủ đủ giấc và hạn chế lo âu sẽ giúp hệ tiêu hóa nhanh chóng phục hồi.

Điều trị khi bệnh diễn biến nặng

Trong những trường hợp nặng, khi bệnh không có dấu hiệu thuyên giảm hoặc các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hơn, điều trị tại bệnh viện là cần thiết.

• Truyền dịch: Nếu tình trạng mất nước nặng, bác sĩ có thể chỉ định truyền dịch tĩnh mạch để bù lại lượng nước và điện giải cho cơ thể. Việc truyền dịch giúp cải thiện tình trạng mất nước và hỗ trợ các chức năng cơ thể.

• Phẫu thuật: Trong một số trường hợp hiếm hoi, nếu đau dạ dày ruột cấp có liên quan đến các biến chứng như viêm ruột thừa hoặc tắc nghẽn ruột, phẫu thuật có thể được chỉ định để loại bỏ các tổn thương hoặc giải quyết vấn đề.

Phương pháp điều trị đau dạ dày ruột cấp cần phải được điều chỉnh tùy theo nguyên nhân gây bệnh và tình trạng sức khỏe của từng bệnh nhân. Việc kết hợp giữa thuốc Tây y, phương pháp chăm sóc tại nhà và theo dõi y tế sẽ giúp giảm thiểu biến chứng và nhanh chóng phục hồi sức khỏe.