Phong ngứa: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả

Đặt lịch hẹn

×

Bác Sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Phong ngứa (hay còn gọi là mề đay) là một bệnh lý da liễu phổ biến, gây ra những vết mẩn đỏ, ngứa ngáy khó chịu trên da. Tình trạng này thường xuất hiện do phản ứng dị ứng với các tác nhân như thực phẩm, thuốc, hay tiếp xúc với các yếu tố môi trường như thời tiết hoặc côn trùng. Dù không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng phong ngứa có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống nếu không được điều trị đúng cách. Việc nhận diện và xử lý kịp thời giúp giảm thiểu sự khó chịu và ngăn ngừa tái phát.

Định nghĩa và phân loại phong ngứa

Phong ngứa là một bệnh lý da liễu, thường xuất hiện dưới dạng các nốt mẩn đỏ, phù nề và ngứa trên da. Tình trạng này xảy ra khi cơ thể phản ứng quá mức với các tác nhân kích thích từ môi trường, thực phẩm hoặc thuốc. Phong ngứa có thể xuất hiện cấp tính, kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, hoặc mãn tính, kéo dài hơn sáu tuần. Mặc dù không gây hại đến tính mạng, nhưng phong ngứa có thể gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, khiến người bệnh cảm thấy khó chịu và lo âu.

Bệnh có thể được phân loại theo nhiều cách, trong đó phổ biến nhất là phân loại theo nguyên nhân gây bệnh và thời gian xuất hiện triệu chứng. Dựa trên nguyên nhân, phong ngứa có thể chia thành hai loại chính: phong ngứa do dị ứng (do cơ thể phản ứng với các chất lạ như phấn hoa, thuốc, thực phẩm) và phong ngứa không do dị ứng (do các yếu tố như nhiễm trùng, stress hoặc thay đổi hormone). Bên cạnh đó, căn cứ vào thời gian phát triển, phong ngứa có thể chia thành hai nhóm: cấp tính và mãn tính. Phong ngứa cấp tính thường xảy ra đột ngột và tự hết sau vài giờ hoặc vài ngày, trong khi phong ngứa mãn tính kéo dài và có xu hướng tái phát.

Triệu chứng của phong ngứa

Triệu chứng đặc trưng nhất của phong ngứa là sự xuất hiện của các mảng đỏ hoặc các nốt mẩn ngứa trên da, có thể kèm theo hiện tượng phù nề. Các vết mẩn đỏ này thường có hình dạng bất kỳ và có thể thay đổi vị trí hoặc kích thước trong suốt quá trình phát triển của bệnh. Người bệnh cảm thấy ngứa ngáy dữ dội, đặc biệt là khi da tiếp xúc với nhiệt độ cao, căng thẳng hoặc một số tác nhân môi trường khác. Ngứa có thể trở nên nặng hơn vào ban đêm, làm gián đoạn giấc ngủ.

Ngoài ngứa, một số trường hợp còn có thể đi kèm với các triệu chứng khác như đau đầu, mệt mỏi, hay khó thở (nếu phong ngứa là phản ứng với dị ứng nghiêm trọng). Những triệu chứng này có thể kéo dài trong một vài giờ hoặc vài ngày, tuy nhiên, nếu không được điều trị, các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng và gây khó khăn cho việc sinh hoạt hàng ngày. Khi bệnh trở nên mãn tính, các triệu chứng có thể tái phát nhiều lần, khiến người bệnh phải đối mặt với sự khó chịu kéo dài và ảnh hưởng đến tâm lý.

Nguyên nhân gây phong ngứa

Phong ngứa có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các yếu tố môi trường đến các yếu tố nội sinh trong cơ thể. Việc hiểu rõ các nguyên nhân này sẽ giúp người bệnh dễ dàng nhận diện và phòng tránh tình trạng tái phát.

• Dị ứng thực phẩm và thuốc: Một số thực phẩm như hải sản, trứng, hoặc đậu phộng có thể gây phản ứng dị ứng, dẫn đến phong ngứa. Tương tự, thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh hoặc thuốc giảm đau, có thể kích thích cơ thể và gây ra các phản ứng dị ứng.
• Yếu tố môi trường: Thời tiết thay đổi, đặc biệt là nhiệt độ hoặc độ ẩm cao, có thể làm kích thích cơ thể và dẫn đến các phản ứng dị ứng trên da. Tiếp xúc với phấn hoa, bụi hoặc lông thú cũng là nguyên nhân thường gặp.
• Căng thẳng và stress: Tình trạng căng thẳng kéo dài có thể làm suy giảm hệ miễn dịch và làm cơ thể dễ bị phản ứng với các yếu tố kích thích, trong đó có phong ngứa.
• Nhiễm trùng: Các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn, virus hoặc nấm cũng có thể kích hoạt phong ngứa. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể khi hệ miễn dịch bị tấn công.
• Rối loạn tự miễn: Một số bệnh lý tự miễn như lupus ban đỏ hoặc viêm khớp dạng thấp có thể dẫn đến sự xuất hiện của phong ngứa như một phần của phản ứng miễn dịch.
• Sự thay đổi nội tiết tố: Phụ nữ mang thai hoặc đang trong giai đoạn mãn kinh có thể gặp phải các vấn đề liên quan đến thay đổi nội tiết, làm tăng nguy cơ bị phong ngứa.

Đối tượng dễ mắc phong ngứa

Mặc dù phong ngứa có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng một số đối tượng đặc biệt có nguy cơ mắc bệnh cao hơn do các yếu tố di truyền, môi trường hoặc tình trạng sức khỏe.

• Người có tiền sử dị ứng: Những người đã từng bị dị ứng với thực phẩm, thuốc hoặc các yếu tố môi trường sẽ có khả năng bị phong ngứa cao hơn nếu tiếp xúc với các tác nhân kích thích tương tự.
• Trẻ em và người cao tuổi: Hệ miễn dịch của trẻ em chưa phát triển đầy đủ, còn người cao tuổi có hệ miễn dịch suy giảm, cả hai nhóm này đều dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài dẫn đến phong ngứa.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú: Phụ nữ trong thời gian mang thai hoặc cho con bú có sự thay đổi mạnh mẽ về nội tiết tố, làm tăng nguy cơ bị phong ngứa.
• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người đang điều trị ung thư hoặc mắc các bệnh tự miễn có hệ miễn dịch yếu, dễ bị các phản ứng như phong ngứa khi cơ thể bị tấn công bởi tác nhân ngoại lai.
• Người sống trong môi trường ô nhiễm: Những người sống ở khu vực có ô nhiễm cao hoặc tiếp xúc với các hóa chất độc hại cũng có nguy cơ mắc phong ngứa cao hơn, vì các yếu tố này có thể kích thích phản ứng dị ứng trên da.
• Người có thói quen sinh hoạt không lành mạnh: Căng thẳng, chế độ ăn uống thiếu chất hoặc sử dụng thuốc không kiểm soát có thể làm suy yếu cơ thể và tăng khả năng mắc phong ngứa.

Biến chứng của phong ngứa

Mặc dù phong ngứa thường không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được điều trị hoặc kiểm soát kịp thời, bệnh có thể gây ra một số biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

• Nhiễm trùng da: Việc gãi liên tục các vết mẩn đỏ có thể tạo cơ hội cho vi khuẩn xâm nhập, dẫn đến nhiễm trùng da. Tình trạng này có thể gây sưng tấy, mưng mủ và cần điều trị kháng sinh.
• Phù nề nghiêm trọng: Trong một số trường hợp, phong ngứa có thể phát triển thành phù mạch (angioedema), nơi mà da và niêm mạc bị sưng nề, thường xuất hiện ở vùng mặt, mắt hoặc môi. Nếu không được xử lý, phù nề có thể làm cản trở hô hấp và gây nguy hiểm.
• Tổn thương tâm lý: Việc liên tục bị ngứa ngáy và nổi mẩn có thể khiến người bệnh cảm thấy khó chịu, lo âu và căng thẳng. Trong trường hợp phong ngứa kéo dài, tâm lý người bệnh có thể bị ảnh hưởng, dẫn đến các vấn đề về giấc ngủ, trầm cảm và lo âu.
• Rối loạn giấc ngủ: Ngứa dữ dội, đặc biệt vào ban đêm, có thể làm gián đoạn giấc ngủ của người bệnh. Ngủ không đủ giấc có thể làm suy giảm sức khỏe tổng thể và ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch.
• Mắc các bệnh lý đồng mắc: Trong một số trường hợp, phong ngứa có thể là triệu chứng của một bệnh lý khác nghiêm trọng hơn, như bệnh tự miễn hoặc bệnh về máu. Do đó, việc bỏ qua hoặc không điều trị kịp thời có thể khiến bệnh gốc phát triển, gây ra các biến chứng nghiêm trọng.

Chẩn đoán phong ngứa

Chẩn đoán phong ngứa thường bao gồm việc xác định nguyên nhân gây bệnh thông qua thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết. Việc chẩn đoán chính xác sẽ giúp đưa ra phương pháp điều trị hiệu quả.

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thực hiện khám toàn diện, quan sát các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh. Các vết mẩn đỏ, sưng và ngứa sẽ được ghi nhận, đồng thời bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử dị ứng, các yếu tố môi trường hay thực phẩm có thể liên quan đến sự xuất hiện của phong ngứa.
• Xét nghiệm máu: Một số xét nghiệm máu có thể được thực hiện để kiểm tra tình trạng dị ứng, sự hiện diện của các yếu tố gây viêm hoặc rối loạn hệ miễn dịch. Xét nghiệm này giúp xác định liệu phong ngứa có phải do một bệnh lý hệ thống như lupus hay viêm khớp tự miễn hay không.
• Xét nghiệm da: Đối với những trường hợp phong ngứa nghiêm trọng hoặc kéo dài, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm da như xét nghiệm da mẩn đỏ (skin prick test) hoặc xét nghiệm patch test để xác định chính xác nguyên nhân gây dị ứng.
• Kiểm tra dị ứng: Nếu nghi ngờ bệnh có liên quan đến dị ứng, bác sĩ có thể yêu cầu thử nghiệm dị ứng thực phẩm hoặc các chất gây dị ứng khác để xác định tác nhân gây phong ngứa. Điều này rất quan trọng trong việc tìm ra nguyên nhân chính xác và tránh tiếp xúc trong tương lai.
• Chẩn đoán phân biệt: Trong một số trường hợp, các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự như phong ngứa (ví dụ như bệnh vẩy nến, eczema, hoặc bệnh lupus) cần được loại trừ. Do đó, bác sĩ sẽ xem xét toàn diện các triệu chứng để đưa ra chẩn đoán chính xác.

Khi nào cần gặp bác sĩ về phong ngứa

Phong ngứa thường có thể tự khỏi hoặc được điều trị đơn giản tại nhà, tuy nhiên, trong một số trường hợp, người bệnh cần tìm kiếm sự giúp đỡ từ bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong việc điều trị. Dưới đây là những dấu hiệu cần lưu ý.

• Khi triệu chứng kéo dài: Nếu tình trạng phong ngứa kéo dài hơn vài ngày mà không có dấu hiệu thuyên giảm hoặc có xu hướng tái phát liên tục, người bệnh cần đến bác sĩ để được khám và điều trị kịp thời.
• Khi ngứa trở nên dữ dội: Nếu ngứa ngáy trở nên quá mức, gây ảnh hưởng đến giấc ngủ hoặc khả năng sinh hoạt hàng ngày, bác sĩ có thể cung cấp các phương pháp điều trị để giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
• Khi có hiện tượng phù nề nghiêm trọng: Nếu các vết mẩn đỏ trở nên sưng to, đặc biệt ở các vùng mặt, môi hoặc cổ họng, khiến việc thở gặp khó khăn, đây có thể là dấu hiệu của phù mạch. Tình trạng này cần được xử lý ngay lập tức để tránh nguy hiểm đến tính mạng.
• Khi có dấu hiệu nhiễm trùng: Nếu các vết mẩn đỏ trở nên mưng mủ hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng, như sưng tấy, ấm nóng hoặc tiết dịch, người bệnh cần được bác sĩ kiểm tra và điều trị kháng sinh.
• Khi phong ngứa là dấu hiệu của bệnh lý khác: Nếu có nghi ngờ rằng phong ngứa là triệu chứng của một bệnh lý nền nghiêm trọng hơn, như bệnh tự miễn, bệnh về máu hoặc nhiễm trùng, bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu để xác định nguyên nhân và điều trị.

Phòng ngừa phong ngứa

Mặc dù không phải tất cả các trường hợp phong ngứa đều có thể phòng ngừa hoàn toàn, nhưng người bệnh có thể áp dụng một số biện pháp giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh hoặc tái phát.

• Tránh tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng: Nếu bạn đã biết mình bị dị ứng với một số thực phẩm, thuốc hoặc yếu tố môi trường như phấn hoa, bụi hoặc lông thú, hãy tránh tiếp xúc với các tác nhân này để giảm nguy cơ bị phong ngứa.
• Giữ da luôn sạch và khô ráo: Việc duy trì vệ sinh cá nhân và làm sạch da đều đặn sẽ giúp giảm nguy cơ kích ứng và nhiễm trùng, đặc biệt là khi da bị mẩn đỏ hoặc ngứa.
• Quản lý căng thẳng: Căng thẳng là một yếu tố có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của phong ngứa. Hãy áp dụng các phương pháp thư giãn như yoga, thiền hoặc thể dục nhẹ nhàng để duy trì tâm trạng ổn định và giảm stress.
• Chăm sóc sức khỏe tổng thể: Duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh, ngủ đủ giấc và tập thể dục đều đặn giúp tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể có khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh. Việc giữ cơ thể khỏe mạnh cũng giúp giảm khả năng mắc phong ngứa.
• Sử dụng các sản phẩm chăm sóc da dịu nhẹ: Chọn các sản phẩm chăm sóc da không chứa hương liệu mạnh hoặc hóa chất có thể gây kích ứng da, đặc biệt đối với những người có làn da nhạy cảm hoặc có tiền sử dị ứng.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ khi dùng thuốc: Nếu bạn phải sử dụng thuốc, hãy tham khảo bác sĩ về các tác dụng phụ có thể gây ra phong ngứa, đặc biệt nếu bạn có tiền sử dị ứng hoặc mắc các bệnh lý nền.

Phương pháp điều trị phong ngứa

Việc điều trị phong ngứa phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm cả thuốc Tây y và các biện pháp tự nhiên hoặc Đông y nhằm giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Trong nhiều trường hợp, thuốc Tây y là lựa chọn phổ biến để kiểm soát các triệu chứng phong ngứa. Những loại thuốc này giúp giảm ngứa, sưng tấy và hỗ trợ phục hồi nhanh chóng.

• Kháng histamin: Các thuốc kháng histamin như loratadine (Claritin), cetirizine (Zyrtec) và diphenhydramine (Benadryl) giúp làm giảm ngứa và mẩn đỏ bằng cách ngăn chặn histamin – chất gây dị ứng trong cơ thể. Thuốc này thường được sử dụng trong điều trị phong ngứa cấp tính hoặc khi có phản ứng dị ứng rõ rệt.
• Thuốc corticosteroid: Trong trường hợp phong ngứa nghiêm trọng hoặc kéo dài, bác sĩ có thể chỉ định các thuốc corticosteroid như prednisone để giảm viêm và sưng tấy. Thuốc này có thể được dùng dưới dạng viên uống hoặc kem bôi tùy theo mức độ của bệnh.
• Thuốc ức chế miễn dịch: Đối với các trường hợp phong ngứa mãn tính hoặc do bệnh tự miễn gây ra, các thuốc ức chế miễn dịch như methotrexate hoặc cyclosporine có thể được sử dụng. Những thuốc này giúp làm giảm hoạt động của hệ miễn dịch, từ đó giảm phản ứng dị ứng quá mức.

Phương pháp điều trị bằng biện pháp tự nhiên và Đông y

Ngoài thuốc Tây y, một số biện pháp tự nhiên và phương pháp Đông y cũng có thể giúp giảm triệu chứng phong ngứa và hỗ trợ quá trình điều trị.

• Chườm lạnh: Việc áp dụng khăn lạnh hoặc túi chườm đá lên vùng da bị mẩn ngứa có thể giúp giảm sưng và làm dịu cơn ngứa. Đây là một biện pháp đơn giản và hiệu quả, giúp làm giảm cảm giác khó chịu tức thì.
• Nước tắm thảo dược: Một số loại thảo dược như lô hội (nha đam) hoặc lá kinh giới có tác dụng làm mát và giảm ngứa hiệu quả. Tắm nước lá kinh giới hoặc dùng gel lô hội để thoa lên da có thể giúp làm dịu da và hỗ trợ phục hồi.
• Bài thuốc Đông y: Trong Đông y, phong ngứa thường được điều trị bằng các bài thuốc giúp thanh nhiệt, giải độc, và bổ sung năng lượng cho cơ thể. Các thảo dược như sài hồ, hoàng bá, cam thảo có thể được sử dụng trong các bài thuốc giúp giảm ngứa, chống viêm và cải thiện sức đề kháng của cơ thể.

Lựa chọn chế độ ăn uống hợp lý

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát phong ngứa. Một chế độ ăn lành mạnh và giàu dinh dưỡng không chỉ giúp cải thiện sức khỏe tổng thể mà còn giúp giảm nguy cơ tái phát bệnh.

• Tránh các thực phẩm gây dị ứng: Những thực phẩm như hải sản, đậu phộng, sữa hoặc trứng có thể gây phản ứng dị ứng mạnh mẽ và làm phong ngứa trở nên nghiêm trọng. Người bệnh nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn những thực phẩm này.
• Tăng cường thực phẩm chống viêm: Các loại thực phẩm như cá hồi, quả việt quất, hạt chia có tác dụng giảm viêm và hỗ trợ phục hồi da. Việc bổ sung những thực phẩm này vào chế độ ăn sẽ giúp giảm tình trạng mẩn ngứa và hỗ trợ quá trình điều trị.

Kết luận về điều trị phong ngứa

Phong ngứa có thể được kiểm soát hiệu quả thông qua sự kết hợp của các phương pháp điều trị Tây y, biện pháp tự nhiên và chế độ dinh dưỡng hợp lý. Tuy nhiên, người bệnh cần lưu ý rằng việc điều trị cần được điều chỉnh theo từng giai đoạn của bệnh, và việc tham khảo ý kiến bác sĩ là rất quan trọng để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.