Bệnh ho gà ở trẻ em: Triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp điều trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác Sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Bệnh ho gà là một căn bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra, đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ em, nhất là trẻ dưới 1 tuổi. Triệu chứng chính của bệnh là những cơn ho kéo dài, đặc biệt có âm thanh giống tiếng gà gáy, kèm theo khó thở và có thể gây biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi hoặc suy hô hấp. Mặc dù có thể phòng ngừa qua vắc xin, nhưng ho gà vẫn là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở trẻ em trong một số khu vực. Việc nhận diện và điều trị sớm sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ biến chứng và giúp trẻ phục hồi nhanh chóng.

Định nghĩa và phân loại bệnh ho gà ở trẻ em

Bệnh ho gà là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra. Đây là một trong những căn bệnh lây lan nhanh chóng qua đường hô hấp và chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em, đặc biệt là những em nhỏ dưới một tuổi. Bệnh thường có đặc điểm là cơn ho dữ dội, kéo dài, có thể gây khó thở và làm giảm sức khỏe nghiêm trọng. Ho gà được chia thành ba giai đoạn chính, mỗi giai đoạn lại có những biểu hiện và mức độ nghiêm trọng khác nhau. Các giai đoạn này bao gồm: giai đoạn viêm mũi họng (giai đoạn khởi phát), giai đoạn ho gà (giai đoạn toàn phát) và giai đoạn hồi phục. Việc phân loại bệnh ho gà giúp các bác sĩ xác định được phương pháp điều trị hiệu quả, tránh các biến chứng nguy hiểm.

Triệu chứng bệnh ho gà ở trẻ em

Triệu chứng của bệnh ho gà ở trẻ em thường phát triển theo ba giai đoạn, mỗi giai đoạn có các dấu hiệu và mức độ nghiêm trọng khác nhau. Trong giai đoạn đầu, trẻ sẽ xuất hiện các triệu chứng giống cảm cúm như sốt nhẹ, ho, chảy mũi và hắt hơi. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển sang giai đoạn toàn phát, các cơn ho trở nên dữ dội và kéo dài, khiến trẻ khó thở, thở khò khè và đôi khi có tiếng “gà gáy” sau mỗi cơn ho. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, trẻ có thể bị ngừng thở trong khi ho, gây nguy hiểm đến tính mạng. Giai đoạn hồi phục, các triệu chứng ho sẽ giảm dần, nhưng cơn ho có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng, khiến trẻ mệt mỏi và suy yếu. Ngoài ra, trẻ có thể gặp các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm tai giữa hoặc suy hô hấp.

Nguyên nhân gây bệnh ho gà ở trẻ em

Bệnh ho gà do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra, một loại vi khuẩn rất dễ lây lan qua các giọt bắn từ đường hô hấp của người bệnh khi ho hoặc hắt hơi. Các yếu tố chính dẫn đến bệnh ho gà bao gồm:

• Lây nhiễm từ người sang người: Ho gà là một bệnh truyền nhiễm, chủ yếu lây lan qua tiếp xúc gần với người bệnh, đặc biệt trong những ngày đầu khi các triệu chứng còn nhẹ.

• Vi khuẩn Bordetella pertussis: Vi khuẩn này xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp và bám vào niêm mạc phế quản, gây viêm nhiễm và kích thích ho dữ dội. Vi khuẩn sản xuất các chất độc, gây tổn thương tế bào và làm giảm khả năng chống lại các bệnh lý hô hấp.

• Thiếu vắc xin: Trẻ em chưa được tiêm vắc xin ho gà là đối tượng dễ bị mắc bệnh nhất. Mặc dù vắc xin ho gà là biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nhưng nếu chưa được tiêm đầy đủ, trẻ vẫn có nguy cơ mắc bệnh.

• Suy giảm hệ miễn dịch: Những trẻ có hệ miễn dịch yếu hoặc đang điều trị bệnh lý khác như ung thư, nhiễm HIV, hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ mắc ho gà cao hơn.

Đối tượng dễ mắc bệnh ho gà

Trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới một tuổi, là đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh ho gà. Ngoài trẻ em, các nhóm đối tượng khác cũng dễ bị ảnh hưởng bởi căn bệnh này:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Trẻ chưa được tiêm đầy đủ vắc xin ho gà hoặc tiêm chưa đủ liều, hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, sẽ dễ bị nhiễm vi khuẩn và mắc bệnh với mức độ nghiêm trọng.

• Người lớn không tiêm vắc xin: Mặc dù bệnh ho gà chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em, nhưng người lớn chưa tiêm vắc xin hoặc không có miễn dịch với Bordetella pertussis vẫn có thể mắc bệnh và lây truyền cho trẻ em.

• Trẻ có các bệnh lý nền: Trẻ có hệ miễn dịch suy yếu, như bị ung thư, dị ứng nghiêm trọng, hoặc bệnh mạn tính khác, dễ bị tổn thương nghiêm trọng khi mắc bệnh ho gà.

• Những trẻ tiếp xúc với người mắc bệnh: Nếu trẻ tiếp xúc trực tiếp với người mắc ho gà trong gia đình hoặc cộng đồng, nguy cơ nhiễm bệnh sẽ rất cao, đặc biệt khi người bệnh không được điều trị kịp thời.

Bệnh ho gà có thể phòng ngừa hiệu quả bằng việc tiêm vắc xin đầy đủ theo lịch tiêm chủng. Việc tiêm vắc xin không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe của trẻ mà còn ngăn ngừa sự lây lan bệnh trong cộng đồng.

Biến chứng bệnh ho gà ở trẻ em

Bệnh ho gà có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt đối với trẻ em nhỏ, nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Những biến chứng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài và thậm chí đe dọa tính mạng của trẻ. Các biến chứng thường gặp của bệnh ho gà bao gồm:

• Viêm phổi: Đây là một biến chứng phổ biến và nghiêm trọng nhất của bệnh ho gà. Khi vi khuẩn Bordetella pertussis xâm nhập vào phổi, gây viêm nhiễm, trẻ sẽ gặp khó khăn trong việc thở, có thể gây ra tình trạng thiếu oxy và nguy hiểm đến tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.

• Suy hô hấp: Các cơn ho kéo dài, đặc biệt là ho gà kèm theo khó thở, có thể dẫn đến tình trạng ngừng thở tạm thời (ngừng thở do ho), gây thiếu oxy nghiêm trọng và ảnh hưởng đến chức năng hô hấp của trẻ.

• Rối loạn thần kinh: Trong một số trường hợp, bệnh ho gà có thể gây ra các vấn đề về thần kinh như co giật do thiếu oxy hoặc biến chứng do sự tác động của vi khuẩn lên hệ thần kinh trung ương.

• Viêm tai giữa: Trẻ mắc ho gà có thể gặp phải viêm tai giữa do sự lây lan của vi khuẩn vào tai, dẫn đến đau tai và có thể ảnh hưởng đến thính lực của trẻ.

• Chấn thương cơ thể do ho kéo dài: Các cơn ho mạnh có thể gây ra chấn thương cho cơ thể như gãy xương sườn, nôn mửa, hoặc làm tổn thương các cơ quan nội tạng khác do áp lực từ các cơn ho liên tục.

Việc phát hiện và điều trị sớm bệnh ho gà có thể giảm thiểu các biến chứng nguy hiểm này, bảo vệ sức khỏe lâu dài của trẻ.

Chẩn đoán bệnh ho gà ở trẻ em

Chẩn đoán bệnh ho gà ở trẻ em đòi hỏi sự kết hợp giữa việc đánh giá triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng. Các bác sĩ sẽ dựa vào những yếu tố sau để đưa ra chẩn đoán chính xác:

• Tiền sử bệnh và triệu chứng lâm sàng: Các bác sĩ sẽ chú ý đến các triệu chứng đặc trưng như cơn ho kéo dài, ho từng cơn, có tiếng “gà gáy” sau mỗi cơn ho, và tình trạng khó thở của trẻ. Lịch sử tiêm chủng cũng được xem xét, đặc biệt đối với những trẻ chưa được tiêm đầy đủ vắc xin.

• Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction): Xét nghiệm PCR là phương pháp chính xác để phát hiện DNA của vi khuẩn Bordetella pertussis. Đây là phương pháp chẩn đoán đặc hiệu giúp xác định sự hiện diện của vi khuẩn gây bệnh trong dịch tiết hô hấp của trẻ.

• Cấy vi khuẩn: Cấy mẫu dịch từ mũi, họng hoặc đờm để xác định sự hiện diện của vi khuẩn Bordetella pertussis. Đây là một xét nghiệm khá chính xác, nhưng kết quả có thể mất thời gian vài ngày.

• Xét nghiệm huyết thanh: Xét nghiệm này giúp phát hiện kháng thể chống lại Bordetella pertussis trong máu của trẻ. Tuy nhiên, phương pháp này không thể xác định được giai đoạn bệnh cụ thể và thường chỉ được áp dụng khi các phương pháp khác không thể đưa ra kết quả rõ ràng.

• Chụp X-quang phổi: Trong trường hợp bệnh tiến triển nghiêm trọng và có nghi ngờ về viêm phổi, bác sĩ có thể yêu cầu chụp X-quang để kiểm tra tình trạng phổi và phát hiện các dấu hiệu viêm nhiễm.

Việc chẩn đoán sớm và chính xác bệnh ho gà sẽ giúp các bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị hiệu quả, ngăn ngừa các biến chứng và bảo vệ sức khỏe của trẻ.

Khi nào cần gặp bác sĩ khi trẻ mắc bệnh ho gà

Khi trẻ xuất hiện các triệu chứng của bệnh ho gà, việc theo dõi sát sao và tìm kiếm sự can thiệp y tế kịp thời là rất quan trọng để tránh các biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những dấu hiệu cần gặp bác sĩ ngay lập tức khi nghi ngờ bệnh ho gà:

• Trẻ ho kéo dài và không thuyên giảm: Nếu trẻ có các cơn ho kéo dài, ho không dứt hoặc ho xuất hiện với tần suất tăng dần, đặc biệt khi cơn ho có âm thanh giống tiếng “gà gáy”, đây là dấu hiệu rõ ràng của bệnh ho gà và cần được chẩn đoán và điều trị sớm.

• Khó thở hoặc thở khò khè: Nếu trẻ gặp khó khăn trong việc thở, thở khò khè, hoặc có cảm giác thiếu không khí sau mỗi cơn ho, điều này có thể báo hiệu rằng bệnh đã tiến triển nghiêm trọng và cần được cấp cứu y tế ngay lập tức.

• Ngừng thở trong khi ho: Trẻ bị ngừng thở tạm thời (do ho gà) là một tình trạng nguy hiểm, có thể dẫn đến thiếu oxy và ảnh hưởng đến chức năng các cơ quan khác. Nếu trẻ ngừng thở hoặc có dấu hiệu thiếu oxy (da, môi, hoặc móng tay xanh xao), cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay.

• Sốt cao và mệt mỏi nghiêm trọng: Nếu trẻ sốt cao và không có dấu hiệu giảm nhiệt sau khi sử dụng thuốc hạ sốt, kết hợp với tình trạng mệt mỏi, yếu sức, cần phải đưa trẻ đi khám để xác định chính xác tình trạng bệnh.

• Các triệu chứng thần kinh: Nếu trẻ có các dấu hiệu co giật, khó khăn trong việc duy trì ý thức hoặc có sự thay đổi về hành vi, có thể có biến chứng thần kinh liên quan đến bệnh ho gà và cần được bác sĩ khám ngay.

Nhận diện đúng thời điểm và đưa trẻ đi gặp bác sĩ sẽ giúp điều trị hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ biến chứng.

Phòng ngừa bệnh ho gà ở trẻ em

Phòng ngừa bệnh ho gà là cách hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi các biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa chủ yếu giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh ho gà cho trẻ em:

• Tiêm vắc xin đầy đủ: Vắc xin ho gà là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Trẻ em cần tiêm vắc xin đầy đủ theo lịch tiêm chủng quốc gia, bắt đầu từ khi trẻ được hai tháng tuổi và tiêm nhắc lại khi cần thiết. Việc tiêm vắc xin không chỉ giúp bảo vệ trẻ mà còn giúp tạo miễn dịch cộng đồng, ngăn ngừa sự lây lan bệnh.

• Tiêm phòng cho bà mẹ mang thai: Để bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi bệnh ho gà trong những tháng đầu đời, bà mẹ có thể tiêm phòng vắc xin ho gà trong thai kỳ (thường là trong giai đoạn cuối thai kỳ). Việc này giúp trẻ nhận được kháng thể từ mẹ và giảm nguy cơ mắc bệnh trong những tháng đầu sau sinh.

• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường: Việc duy trì thói quen rửa tay sạch sẽ, tránh tiếp xúc với người bệnh, và đảm bảo môi trường sống sạch sẽ giúp hạn chế sự lây lan của vi khuẩn Bordetella pertussis. Cần dạy trẻ về cách vệ sinh tay và đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người bệnh.

• Hạn chế tiếp xúc với người mắc bệnh: Trẻ em nên tránh tiếp xúc gần với những người đang mắc bệnh ho gà hoặc có các triệu chứng viêm hô hấp giống ho gà. Việc này giúp ngăn ngừa sự lây lan của vi khuẩn, đặc biệt là trong những khu vực có dịch.

• Khám sức khỏe định kỳ: Việc theo dõi sức khỏe của trẻ trong suốt quá trình phát triển và tiêm vắc xin đầy đủ giúp bảo vệ trẻ khỏi bệnh tật. Đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu nhiễm bệnh và có biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ: Một chế độ dinh dưỡng lành mạnh giúp tăng cường hệ miễn dịch của trẻ, giúp cơ thể đối phó tốt hơn với các bệnh lý, trong đó có bệnh ho gà. Hệ miễn dịch mạnh mẽ sẽ hỗ trợ cơ thể trong việc chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn Bordetella pertussis.

Những biện pháp phòng ngừa này không chỉ giúp bảo vệ trẻ em khỏi bệnh ho gà mà còn giúp giảm nguy cơ lây nhiễm cho những người xung quanh, đặc biệt là các nhóm trẻ chưa được tiêm phòng.

Phương pháp điều trị bệnh ho gà ở trẻ em

Điều trị bệnh ho gà chủ yếu dựa trên việc giảm triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Phương pháp điều trị có thể bao gồm thuốc Tây y, các biện pháp hỗ trợ và theo dõi sát sao tình trạng của trẻ để đảm bảo quá trình phục hồi. Dưới đây là các phương pháp điều trị cụ thể cho bệnh ho gà ở trẻ em.

Sử dụng kháng sinh trong điều trị ho gà

Việc sử dụng kháng sinh đóng vai trò quan trọng trong điều trị bệnh ho gà, đặc biệt trong giai đoạn sớm của bệnh. Các bác sĩ sẽ chỉ định một số loại kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn Bordetella pertussis và ngừng sự lây lan của bệnh:

• Azithromycin: Đây là một trong những thuốc kháng sinh phổ biến nhất được sử dụng để điều trị bệnh ho gà. Azithromycin có tác dụng tiêu diệt vi khuẩn và giảm thiểu khả năng lây truyền bệnh trong cộng đồng.

• Erythromycin: Thuốc này cũng được sử dụng để điều trị ho gà, nhưng thường ít được sử dụng hơn Azithromycin vì có nhiều tác dụng phụ hơn. Erythromycin giúp giảm triệu chứng của bệnh và ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn.

• Clarithromycin: Đây là một lựa chọn kháng sinh khác khi trẻ không thể dùng Azithromycin hoặc Erythromycin. Clarithromycin có tác dụng tương tự như các thuốc kháng sinh trên, giúp làm giảm sự nhân lên của vi khuẩn và hỗ trợ quá trình hồi phục.

Việc dùng kháng sinh sẽ giúp điều trị sớm bệnh ho gà, ngăn ngừa các biến chứng và giảm nguy cơ lây lan trong cộng đồng.

Điều trị triệu chứng và hỗ trợ hô hấp

Bên cạnh việc sử dụng kháng sinh, điều trị triệu chứng và hỗ trợ hô hấp là một phần không thể thiếu trong quá trình chăm sóc trẻ bị ho gà. Các biện pháp này sẽ giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn và dễ dàng vượt qua các cơn ho kéo dài.

• Thuốc giảm ho: Mặc dù thuốc giảm ho không thể chữa khỏi ho gà, nhưng các thuốc như dextromethorphan có thể được sử dụng để làm giảm các cơn ho khan. Tuy nhiên, cần thận trọng khi sử dụng thuốc này cho trẻ dưới một tuổi vì nó có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng.

• Thuốc long đờm: Những loại thuốc như guaifenesin có thể được sử dụng để làm lỏng đờm và dễ dàng đào thải qua ho, giúp giảm bớt khó chịu cho trẻ.

• Oxy liệu pháp: Nếu trẻ gặp khó khăn trong việc thở hoặc có dấu hiệu suy hô hấp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng oxy liệu pháp để cải thiện tình trạng thiếu oxy và hỗ trợ hệ hô hấp trong suốt quá trình điều trị.

• Thuốc giãn phế quản: Đối với trẻ bị ho gà có dấu hiệu co thắt phế quản hoặc thở khò khè, các thuốc giãn phế quản như salbutamol có thể giúp làm giảm tắc nghẽn đường hô hấp và cải thiện sự lưu thông khí trong phổi.

Những biện pháp này sẽ giúp kiểm soát các triệu chứng của bệnh và hỗ trợ quá trình điều trị, giúp trẻ nhanh chóng hồi phục.

Chăm sóc hỗ trợ tại nhà

Trong khi điều trị y tế là rất quan trọng, việc chăm sóc hỗ trợ tại nhà cũng góp phần vào quá trình hồi phục của trẻ. Các biện pháp này sẽ giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn và giảm thiểu các triệu chứng khó chịu.

• Giữ môi trường thoải mái: Đảm bảo không gian sống của trẻ thoáng mát, không có khói thuốc và tránh các yếu tố kích thích như bụi hoặc hóa chất. Điều này giúp giảm cơn ho và bảo vệ hệ hô hấp của trẻ khỏi bị tổn thương.

• Dinh dưỡng hợp lý: Trẻ mắc ho gà có thể cảm thấy mệt mỏi và thiếu năng lượng do ho và khó thở kéo dài. Cung cấp chế độ dinh dưỡng đầy đủ với các thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu vitamin và khoáng chất sẽ giúp tăng cường hệ miễn dịch và giúp trẻ phục hồi nhanh hơn.

• Hydration (Cung cấp đủ nước): Việc cung cấp đủ nước cho trẻ trong suốt quá trình bệnh là rất quan trọng, giúp làm loãng đờm, giảm ho và ngăn ngừa tình trạng mất nước do cơn ho kéo dài.

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Nghỉ ngơi là yếu tố quan trọng giúp cơ thể trẻ phục hồi nhanh chóng. Đảm bảo trẻ có đủ giấc ngủ và nghỉ ngơi sẽ giúp tăng cường khả năng chống lại bệnh.

Bằng cách thực hiện những biện pháp hỗ trợ này, quá trình điều trị sẽ đạt hiệu quả tối ưu và giúp trẻ mau chóng hồi phục.

Điều trị biến chứng nếu có

Trong trường hợp bệnh ho gà dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, suy hô hấp hoặc co giật, việc điều trị chuyên sâu và hỗ trợ y tế tại bệnh viện là cần thiết.

• Hỗ trợ hô hấp: Khi trẻ bị suy hô hấp nghiêm trọng, việc sử dụng máy thở hoặc đặt nội khí quản có thể cần thiết để đảm bảo trẻ nhận đủ oxy. Quá trình này cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của các bác sĩ.

• Điều trị viêm phổi: Nếu bệnh ho gà dẫn đến viêm phổi, trẻ có thể cần được điều trị bằng kháng sinh mạnh hơn hoặc chăm sóc đặc biệt tại bệnh viện để kiểm soát nhiễm trùng và ngăn ngừa các biến chứng nặng hơn.

• Hỗ trợ thần kinh: Nếu trẻ gặp phải các vấn đề thần kinh như co giật hoặc rối loạn thần kinh, việc điều trị bằng thuốc chống co giật như diazepam hoặc các biện pháp chăm sóc thần kinh đặc biệt có thể được chỉ định.

Việc điều trị kịp thời và chính xác biến chứng sẽ giúp giảm thiểu tác động lâu dài và bảo vệ sức khỏe của trẻ.

Bệnh ho gà có thể được điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm và áp dụng các phương pháp điều trị hợp lý. Việc sử dụng kháng sinh, kết hợp với các biện pháp điều trị triệu chứng và chăm sóc hỗ trợ tại nhà là rất quan trọng để giúp trẻ phục hồi nhanh chóng và giảm thiểu biến chứng.