Bệnh ho lao: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp điều trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác sĩ CKI Bác sĩ Phan Đình Long

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Bệnh ho lao là một trong những bệnh lý truyền nhiễm nguy hiểm do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, chủ yếu tấn công hệ hô hấp. Triệu chứng đặc trưng của bệnh là ho kéo dài, ho có đờm, thậm chí có thể có máu, kèm theo mệt mỏi, sút cân, ra mồ hôi đêm. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, ho lao có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến phổi và các cơ quan khác trong cơ thể, thậm chí đe dọa tính mạng. Việc chẩn đoán sớm và điều trị bằng thuốc kháng lao là rất quan trọng để kiểm soát bệnh. Cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và phòng ngừa bệnh ho lao trong bài viết này.

Định nghĩa và phân loại bệnh ho lao

Bệnh ho lao là một bệnh nhiễm trùng lâu dài, do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, ảnh hưởng chủ yếu đến phổi nhưng có thể lan sang các cơ quan khác trong cơ thể. Đây là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, đặc biệt là ở những nơi có điều kiện vệ sinh kém hoặc mật độ dân số cao. Vi khuẩn lao lây lan qua không khí khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc nói chuyện, khiến người khỏe mạnh có nguy cơ nhiễm bệnh khi tiếp xúc trực tiếp.

Bệnh ho lao có thể được phân loại theo cách thức phát bệnh. Lao phổi là loại phổ biến nhất, trong đó vi khuẩn tấn công vào mô phổi gây tổn thương nghiêm trọng. Ngoài lao phổi, bệnh còn có thể biểu hiện ở các bộ phận khác như thận, xương khớp, màng não, hoặc tuyến hạch, được gọi là lao ngoài phổi. Lao tiềm ẩn là tình trạng vi khuẩn lao sống trong cơ thể nhưng không gây triệu chứng, có thể phát triển thành lao hoạt động khi hệ miễn dịch suy yếu.

Triệu chứng của bệnh ho lao

Bệnh ho lao thường khởi phát dần dần và có những triệu chứng đặc trưng dễ nhận biết. Ho kéo dài, là triệu chứng nổi bật nhất, thường bắt đầu với ho khan sau đó tiến triển thành ho có đờm. Một số trường hợp, người bệnh có thể ho ra máu, đặc biệt khi bệnh đã tiến triển nặng. Ngoài ho, người mắc bệnh lao thường cảm thấy mệt mỏi, chán ăn, giảm cân nhanh chóng, và ra mồ hôi đêm.

Các triệu chứng khác bao gồm đau ngực khi ho hoặc thở sâu, khó thở do tổn thương phổi, và sốt nhẹ không rõ nguyên nhân. Bệnh ho lao có thể khiến người bệnh cảm thấy yếu đuối và suy kiệt do cơ thể không được cung cấp đủ chất dinh dưỡng và năng lượng. Những triệu chứng này thường kéo dài và không dễ dàng cải thiện nếu không được điều trị đúng cách.

Nguyên nhân gây bệnh ho lao

Bệnh ho lao chủ yếu do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, nhưng sự phát triển của bệnh còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là các nguyên nhân chủ yếu:

• Vi khuẩn lao: Mycobacterium tuberculosis là tác nhân chính gây ra bệnh. Vi khuẩn này chủ yếu lây lan qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc thở mạnh. Các vi khuẩn này có thể tồn tại trong không khí lâu, gây nguy cơ lây nhiễm cho những người xung quanh.

• Hệ miễn dịch suy yếu: Khi hệ miễn dịch của cơ thể yếu, vi khuẩn lao có thể phát triển mạnh mẽ và gây bệnh. Những người có sức đề kháng kém, như người mắc bệnh HIV/AIDS hoặc những người đang điều trị các bệnh lý làm suy giảm miễn dịch, dễ bị nhiễm lao hơn.

• Tiếp xúc lâu dài với người bệnh: Việc sống chung hoặc làm việc trong môi trường có mật độ người cao, nơi có thể tồn tại nhiều vi khuẩn lao trong không khí, là một yếu tố nguy cơ lớn.

• Môi trường sống không đảm bảo: Những người sống trong điều kiện thiếu ánh sáng, thông thoáng, hoặc không vệ sinh môi trường có thể dễ dàng bị nhiễm lao. Đặc biệt là những khu vực có tỷ lệ nghèo đói cao hoặc đông đúc, điều kiện vệ sinh kém.

• Di truyền và yếu tố sinh lý: Một số nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong khả năng mắc lao. Một số người có thể có hệ miễn dịch không đủ mạnh để chống lại vi khuẩn lao, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Đối tượng dễ mắc bệnh ho lao

Bệnh ho lao không phân biệt độ tuổi hay giới tính, nhưng có những nhóm đối tượng đặc biệt dễ bị nhiễm bệnh hơn. Các đối tượng sau đây cần đặc biệt chú ý:

• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người mắc bệnh HIV/AIDS, hoặc những người đang điều trị ung thư, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, dễ bị nhiễm lao hơn do khả năng phòng vệ của cơ thể bị suy giảm.

• Người sống trong môi trường đông đúc và không đảm bảo vệ sinh: Những người sống ở các khu vực đông đúc, như nhà tập thể, khu công nghiệp, hoặc các trại tị nạn, có nguy cơ tiếp xúc với vi khuẩn lao cao hơn.

• Người tiếp xúc gần với bệnh nhân lao: Những người sống hoặc làm việc với người mắc bệnh lao, đặc biệt là lao phổi, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn do tiếp xúc trực tiếp với vi khuẩn qua không khí.

• Người có lối sống không lành mạnh: Những người hút thuốc, uống rượu hoặc sử dụng ma túy có nguy cơ mắc bệnh lao cao hơn, vì các yếu tố này làm suy yếu hệ miễn dịch và giảm khả năng chống lại vi khuẩn lao.

• Trẻ em và người già: Hệ miễn dịch của trẻ em và người cao tuổi thường yếu hơn so với người trưởng thành, khiến họ dễ bị nhiễm vi khuẩn lao nếu tiếp xúc với nguồn bệnh.

• Người có bệnh lý nền: Các bệnh lý như tiểu đường, bệnh phổi mãn tính (như COPD), hoặc các bệnh lý tim mạch cũng làm tăng nguy cơ mắc lao, vì chúng làm suy giảm khả năng chống lại vi khuẩn trong cơ thể.

Biến chứng của bệnh ho lao

Bệnh ho lao nếu không được điều trị kịp thời và hiệu quả có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Dưới đây là các biến chứng có thể gặp phải:

• Tổn thương phổi nặng: Khi vi khuẩn lao xâm nhập và phát triển trong phổi, có thể gây ra những tổn thương vĩnh viễn, làm giảm khả năng hô hấp và dẫn đến tình trạng suy hô hấp. Những tổn thương này có thể làm phổi mất khả năng cung cấp oxy cho cơ thể, gây khó thở nghiêm trọng.

• Lao ngoài phổi: Ngoài phổi, vi khuẩn lao có thể tấn công các cơ quan khác như thận, não, xương khớp, và các hạch bạch huyết. Lao ngoài phổi có thể dẫn đến nhiều biến chứng khác như viêm màng não, suy thận hoặc các vấn đề về xương khớp, khiến việc điều trị trở nên phức tạp hơn.

• Mặc cảm và suy giảm chất lượng sống: Những triệu chứng kéo dài như ho, sốt, giảm cân, và ra mồ hôi đêm có thể gây căng thẳng tâm lý, lo âu, trầm cảm. Bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi và không thể duy trì các hoạt động hàng ngày, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và chất lượng cuộc sống.

• Lao kháng thuốc: Một trong những biến chứng nguy hiểm nhất là tình trạng lao kháng thuốc, xảy ra khi vi khuẩn lao trở nên kháng với các thuốc điều trị tiêu chuẩn. Điều này làm cho việc điều trị trở nên khó khăn hơn, và kéo dài thời gian chữa trị, đòi hỏi các phác đồ điều trị phức tạp hơn với thuốc kháng lao mạnh.

• Mất chức năng các cơ quan: Vi khuẩn lao có thể gây ra viêm mạch máu hoặc nhiễm trùng các cơ quan khác như gan, tim, mắt, gây ra những biến chứng nguy hiểm và khó kiểm soát.

Chẩn đoán bệnh ho lao

Chẩn đoán bệnh ho lao là một quá trình quan trọng để xác định chính xác tình trạng bệnh và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Các phương pháp chẩn đoán dưới đây được sử dụng để phát hiện bệnh ho lao:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tiến hành khám sức khỏe toàn diện, bao gồm việc lắng nghe các triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải như ho, đau ngực, sốt, giảm cân. Dựa vào các triệu chứng này, bác sĩ có thể nghi ngờ bệnh ho lao và yêu cầu thực hiện các xét nghiệm tiếp theo.

• Xét nghiệm đờm: Một trong những phương pháp chính để chẩn đoán bệnh ho lao là xét nghiệm đờm. Người bệnh sẽ được yêu cầu khạc đờm và gửi mẫu đi xét nghiệm để tìm sự hiện diện của vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis. Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất đối với lao phổi.

• Chụp X-quang phổi: Chụp X-quang phổi giúp phát hiện các dấu hiệu tổn thương trong phổi như các ổ lao, vết mờ hoặc các tổn thương khác mà vi khuẩn lao gây ra. Phương pháp này giúp bác sĩ đánh giá mức độ tổn thương và theo dõi diễn biến của bệnh.

• Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction): Phương pháp xét nghiệm PCR có thể phát hiện vi khuẩn lao trong các mẫu đờm hoặc các mẫu khác, như nước tiểu hay dịch cơ thể. Đây là một xét nghiệm hiện đại, có khả năng phát hiện vi khuẩn lao với độ chính xác cao và nhanh chóng.

• Xét nghiệm Mantoux (Tuberculin skin test): Xét nghiệm này sử dụng một loại thuốc tiêm dưới da để kiểm tra phản ứng của cơ thể với vi khuẩn lao. Nếu cơ thể có phản ứng mạnh, có thể là dấu hiệu của nhiễm lao tiềm ẩn hoặc bệnh lao đang hoạt động.

• Sinh thiết mô: Trong những trường hợp lao ngoài phổi hoặc khi các xét nghiệm thông thường không cho kết quả rõ ràng, bác sĩ có thể yêu cầu sinh thiết mô từ các cơ quan nghi ngờ bị nhiễm lao, như hạch bạch huyết hoặc các cơ quan khác. Mẫu mô này sẽ được kiểm tra để xác định sự hiện diện của vi khuẩn lao.

Các phương pháp chẩn đoán bệnh ho lao đều giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và ngăn ngừa sự lây lan của bệnh.

Khi nào cần gặp bác sĩ khi bị bệnh ho lao

Nếu bạn hoặc người thân có những dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh ho lao, việc gặp bác sĩ kịp thời là rất quan trọng để được chẩn đoán và điều trị sớm. Dưới đây là những tình huống cần thăm khám bác sĩ:

• Ho kéo dài không dứt: Nếu ho kéo dài hơn vài tuần, đặc biệt là ho có đờm, ho có máu hoặc ho liên tục, đây là một dấu hiệu quan trọng của bệnh lao. Bạn cần gặp bác sĩ ngay để xác định nguyên nhân và điều trị đúng cách.

• Mệt mỏi, sút cân không rõ nguyên nhân: Bệnh ho lao thường gây ra tình trạng mệt mỏi, suy nhược cơ thể và giảm cân nhanh chóng. Nếu bạn cảm thấy cơ thể suy yếu, không thể duy trì các hoạt động bình thường, hãy đi khám bác sĩ.

• Sốt và ra mồ hôi đêm: Triệu chứng sốt không rõ nguyên nhân kèm theo hiện tượng ra mồ hôi vào ban đêm là dấu hiệu của bệnh lao. Khi gặp phải các triệu chứng này, bạn nên gặp bác sĩ để kiểm tra và xác định tình trạng bệnh.

• Đau ngực khi ho hoặc thở: Nếu có cảm giác đau ngực khi ho hoặc thở sâu, đây có thể là dấu hiệu của tổn thương phổi do vi khuẩn lao. Bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm cần thiết để đánh giá tình trạng của bạn.

• Tiếp xúc với người mắc bệnh lao: Nếu bạn đã tiếp xúc với người bị bệnh lao, đặc biệt là lao phổi, và có các triệu chứng bất thường, bạn nên đến gặp bác sĩ để kiểm tra sức khỏe và phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm.

• Bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ cao: Nếu bạn thuộc nhóm có nguy cơ cao mắc bệnh lao như người có bệnh lý nền (HIV, tiểu đường, bệnh phổi mãn tính) hoặc sống trong môi trường đông đúc, không đảm bảo vệ sinh, hãy chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Phòng ngừa bệnh ho lao

Việc phòng ngừa bệnh ho lao là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Tiêm phòng vắc xin lao (BCG): Vắc xin BCG là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với bệnh lao, đặc biệt là đối với trẻ em. Tiêm vắc xin giúp tăng cường khả năng miễn dịch, giảm nguy cơ mắc bệnh lao phổi.

• Thực hiện vệ sinh cá nhân đúng cách: Để giảm nguy cơ nhiễm bệnh, bạn cần duy trì vệ sinh cá nhân sạch sẽ, đặc biệt là khi tiếp xúc với người bệnh. Rửa tay thường xuyên và che miệng khi ho hoặc hắt hơi để tránh lây nhiễm cho người khác.

• Tăng cường sức khỏe và hệ miễn dịch: Một cơ thể khỏe mạnh, hệ miễn dịch mạnh mẽ sẽ giúp chống lại sự tấn công của vi khuẩn lao. Hãy duy trì chế độ ăn uống khoa học, luyện tập thể dục thể thao đều đặn và ngủ đủ giấc để tăng cường sức đề kháng.

• Chế độ sống lành mạnh: Tránh hút thuốc, uống rượu hoặc sử dụng các chất kích thích, vì những yếu tố này làm suy giảm khả năng miễn dịch và gia tăng nguy cơ mắc bệnh lao.

• Giảm thiểu tiếp xúc với người bệnh lao: Nếu sống trong môi trường có người mắc bệnh lao, hãy bảo vệ bản thân bằng cách hạn chế tiếp xúc với người bệnh, sử dụng khẩu trang y tế và đảm bảo không gian sống thông thoáng, sạch sẽ.

• Chẩn đoán và điều trị sớm: Nếu phát hiện có triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh lao, hãy thăm khám và điều trị kịp thời để ngăn ngừa bệnh phát triển và lây lan. Điều trị sớm cũng giúp giảm nguy cơ biến chứng và cải thiện hiệu quả điều trị.

• Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt đối với những người có yếu tố nguy cơ cao như tiếp xúc với bệnh nhân lao hoặc có bệnh lý nền, việc khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm bệnh và điều trị kịp thời.

Phương pháp điều trị bệnh ho lao

Điều trị bệnh ho lao cần sự phối hợp giữa các phương pháp Tây y và hỗ trợ từ các biện pháp phòng ngừa khác. Dưới đây là các phương pháp điều trị hiệu quả, được áp dụng để kiểm soát và chữa trị bệnh ho lao.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Điều trị bệnh ho lao chủ yếu thông qua các loại thuốc kháng lao, giúp tiêu diệt vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis và ngăn chặn bệnh tái phát. Đây là phương pháp điều trị chính cho hầu hết các bệnh nhân lao.

• Kháng sinh chống lao cơ bản: Các loại thuốc chủ yếu trong điều trị lao bao gồm Rifampicin (Rifadin), Isoniazid (INH), Pyrazinamide và Ethambutol. Đây là những thuốc cần thiết trong phác đồ điều trị lao, giúp ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn lao và hỗ trợ việc điều trị nhanh chóng.

• Phác đồ điều trị kháng lao: Người bệnh thường phải sử dụng kết hợp nhiều loại thuốc trong suốt 6 đến 9 tháng để điều trị khỏi bệnh. Một phác đồ điều trị tiêu chuẩn bao gồm Rifampicin, Isoniazid, Pyrazinamide và Ethambutol trong giai đoạn đầu, sau đó tiếp tục với Rifampicin và Isoniazid trong giai đoạn duy trì.

• Điều trị lao kháng thuốc: Đối với trường hợp lao kháng thuốc, khi vi khuẩn lao không đáp ứng với các thuốc điều trị tiêu chuẩn, các bác sĩ sẽ chỉ định phác đồ mạnh hơn như các thuốc Levofloxacin, Moxifloxacin, Kanamycin hoặc Amikacin. Điều trị lao kháng thuốc đòi hỏi thời gian dài và tốn kém hơn.

• Theo dõi và điều chỉnh thuốc: Việc theo dõi phản ứng của cơ thể với thuốc là rất quan trọng trong điều trị lao. Bệnh nhân cần tuân thủ đúng liệu trình và thường xuyên kiểm tra để phát hiện sớm các tác dụng phụ hoặc sự kháng thuốc của vi khuẩn.

Phương pháp điều trị hỗ trợ

Bên cạnh điều trị bằng thuốc Tây y, các phương pháp hỗ trợ khác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện sức khỏe và hỗ trợ quá trình điều trị bệnh ho lao.

• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng giúp tăng cường sức đề kháng và giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng trong quá trình điều trị lao. Người bệnh cần bổ sung các thực phẩm giàu protein, vitamin và khoáng chất để tăng cường hệ miễn dịch.

• Chế độ nghỉ ngơi và luyện tập nhẹ: Trong suốt quá trình điều trị, người bệnh cần duy trì chế độ nghỉ ngơi hợp lý để cơ thể có thời gian phục hồi. Ngoài ra, việc luyện tập nhẹ nhàng cũng giúp cải thiện sức khỏe chung và nâng cao thể lực.

• Điều trị các bệnh lý nền: Nếu bệnh nhân có các bệnh lý nền như tiểu đường, bệnh phổi mãn tính hoặc HIV/AIDS, việc điều trị các bệnh lý này cũng rất quan trọng để giúp tăng hiệu quả điều trị bệnh ho lao và giảm nguy cơ biến chứng.

Điều trị bệnh ho lao ngoài phổi

Khi bệnh lao không chỉ tấn công phổi mà còn lây lan sang các cơ quan khác, việc điều trị trở nên phức tạp hơn. Các phác đồ thuốc kháng lao vẫn được sử dụng nhưng có thể cần điều chỉnh và bổ sung các biện pháp hỗ trợ khác.

• Lao ngoài phổi: Điều trị lao ngoài phổi yêu cầu kết hợp các thuốc kháng lao với liệu pháp điều trị cho từng cơ quan bị tổn thương. Ví dụ, trong trường hợp lao màng não, ngoài việc sử dụng các thuốc kháng lao, bệnh nhân còn cần điều trị bổ sung bằng các thuốc chống viêm để giảm sưng và bảo vệ não.

• Lao xương và khớp: Trong điều trị lao xương và khớp, phác đồ thuốc kháng lao tiêu chuẩn sẽ được tiếp tục áp dụng, nhưng có thể kéo dài thời gian điều trị để đảm bảo tiêu diệt vi khuẩn lao hoàn toàn trong các mô xương.

• Lao thận và các cơ quan khác: Tương tự như lao ngoài phổi, điều trị lao thận hoặc các cơ quan khác yêu cầu sự kết hợp của thuốc kháng lao với điều trị hỗ trợ nhằm đảm bảo chữa trị hiệu quả và giảm thiểu các biến chứng.

Bệnh ho lao là một căn bệnh nghiêm trọng và cần được điều trị kịp thời để tránh các biến chứng nguy hiểm. Việc sử dụng đúng các loại thuốc kháng lao, kết hợp với chế độ dinh dưỡng hợp lý và chăm sóc sức khỏe toàn diện sẽ giúp bệnh nhân hồi phục nhanh chóng và ngăn ngừa bệnh tái phát.