Thoát vị đĩa đệm: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp điều trị

Đặt lịch hẹn

×

Lương y Phùng Hải Đăng

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Thoát vị đĩa đệm là một bệnh lý về cột sống thường gặp, khi đĩa đệm giữa các đốt sống bị lệch ra ngoài, chèn ép vào các dây thần kinh và gây ra đau đớn. Bệnh này có thể gây ra các triệu chứng như đau lưng, đau cổ, tê bì hoặc yếu cơ, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Nguyên nhân chủ yếu của thoát vị đĩa đệm là do quá trình lão hóa, chấn thương, hoặc tư thế sai khi lao động. Việc điều trị sớm và đúng cách có thể giúp giảm đau và ngăn ngừa biến chứng nặng nề, bao gồm cả việc phẫu thuật.

Định nghĩa và phân loại thoát vị đĩa đệm

Thoát vị đĩa đệm là tình trạng khi một phần của đĩa đệm bị thoát ra ngoài vị trí bình thường của nó, chèn ép lên các dây thần kinh và gây ra những triệu chứng đau đớn. Đĩa đệm là các cấu trúc giống như miếng đệm nằm giữa các đốt sống, có chức năng giảm chấn và giúp cột sống linh hoạt. Khi đĩa đệm bị tổn thương, nhân nhầy bên trong có thể thoát ra ngoài và gây chèn ép, dẫn đến các cơn đau hoặc cảm giác tê bì ở các vùng cơ thể khác nhau.

Thoát vị đĩa đệm có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau trong cột sống, bao gồm vùng cổ, lưng và thắt lưng. Phân loại thoát vị đĩa đệm thường dựa vào vị trí và mức độ tổn thương của đĩa đệm:

• Thoát vị đĩa đệm cổ (cổ gáy): Xảy ra ở vùng cổ, có thể gây đau ở vai, gáy và cánh tay, tê bì hoặc yếu cơ.
• Thoát vị đĩa đệm thắt lưng: Thường gặp nhất, xảy ra ở vùng lưng dưới, có thể gây đau lan xuống chân, tê bì hoặc hạn chế cử động.
• Thoát vị đĩa đệm trung tâm: Đĩa đệm bị thoát ra giữa hai đốt sống, thường gây tác động mạnh đến các dây thần kinh.

Bệnh lý này có thể có nhiều mức độ từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào tình trạng thoát ra của đĩa đệm và mức độ chèn ép các dây thần kinh.

Triệu chứng của thoát vị đĩa đệm

Các triệu chứng của thoát vị đĩa đệm thay đổi tùy thuộc vào vị trí và mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh. Tuy nhiên, một số dấu hiệu phổ biến mà người bệnh có thể gặp phải bao gồm:

• Đau lưng hoặc đau cổ: Đau nhức có thể xảy ra tại vùng bị tổn thương, lan ra xung quanh và làm giảm khả năng vận động.
• Tê bì và yếu cơ: Khi các dây thần kinh bị chèn ép, người bệnh có thể cảm thấy tê bì ở các vùng như tay, chân, hoặc lưng, thậm chí yếu cơ và khó di chuyển.
• Đau lan xuống cánh tay hoặc chân: Tùy thuộc vào vị trí thoát vị đĩa đệm, cơn đau có thể lan xuống các chi, gây ra khó khăn trong việc đi lại hoặc cử động.
• Giảm khả năng cử động: Những người bị thoát vị đĩa đệm thường cảm thấy khó khăn trong việc xoay người hoặc thực hiện các động tác như cúi người hay nâng vật nặng.

Nếu tình trạng thoát vị đĩa đệm không được điều trị kịp thời, các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng đến khả năng làm việc và sinh hoạt hàng ngày.

Nguyên nhân thoát vị đĩa đệm

Thoát vị đĩa đệm xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu liên quan đến sự lão hóa và các tác động từ môi trường sống. Các yếu tố này có thể làm suy yếu cấu trúc của đĩa đệm, dẫn đến tình trạng thoát vị. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến gây ra thoát vị đĩa đệm:

• Lão hóa tự nhiên: Quá trình lão hóa khiến đĩa đệm mất đi độ đàn hồi và khả năng giữ nước, dẫn đến việc chúng dễ dàng bị rách hoặc vỡ khi có áp lực.
• Chấn thương hoặc tai nạn: Các chấn thương trực tiếp vào cột sống, chẳng hạn như té ngã, tai nạn giao thông hoặc các va chạm mạnh, có thể làm tổn thương đĩa đệm và gây thoát vị.
• Tư thế không đúng khi làm việc hoặc vận động: Việc duy trì tư thế không đúng khi ngồi làm việc lâu hoặc khi nâng vật nặng có thể tạo áp lực lớn lên cột sống, làm tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm.
• Căng thẳng và áp lực liên tục: Các công việc đòi hỏi phải đứng hoặc ngồi lâu, cùng với việc lặp đi lặp lại các động tác nặng nhọc, có thể làm tăng khả năng đĩa đệm bị thoát ra khỏi vị trí.
• Di truyền: Một số người có yếu tố di truyền, khiến cho đĩa đệm dễ dàng bị thoái hóa hoặc tổn thương.
• Thừa cân, béo phì: Tình trạng thừa cân tạo áp lực lớn lên cột sống, làm cho đĩa đệm dễ bị thoát vị hơn do phải gánh đỡ trọng lượng cơ thể quá mức.

Đối tượng dễ bị thoát vị đĩa đệm

Mặc dù thoát vị đĩa đệm có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn do các yếu tố nguy cơ khác nhau. Dưới đây là những nhóm người cần chú ý và phòng ngừa:

• Người cao tuổi: Quá trình lão hóa tự nhiên làm giảm sự linh hoạt và độ đàn hồi của đĩa đệm, khiến chúng dễ bị rách hoặc thoái hóa, dẫn đến thoát vị đĩa đệm.
• Người làm công việc nặng nhọc: Những người làm việc trong các ngành nghề yêu cầu nâng vật nặng, như công nhân xây dựng, thợ vận chuyển, hoặc các vận động viên thể thao, có nguy cơ mắc bệnh này cao hơn.
• Người làm việc văn phòng: Việc ngồi lâu, ít vận động và duy trì một tư thế sai trong thời gian dài có thể tạo ra áp lực liên tục lên cột sống, đặc biệt là vùng thắt lưng và cổ, dẫn đến thoát vị đĩa đệm.
• Người béo phì: Cân nặng dư thừa khiến cột sống phải chịu đựng một sức ép lớn hơn, làm tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm ở vùng thắt lưng.
• Người có tiền sử chấn thương cột sống: Những người từng gặp các tai nạn hoặc chấn thương liên quan đến cột sống có khả năng bị thoát vị đĩa đệm cao hơn do tổn thương đã xảy ra ở khu vực này.
• Người có yếu tố di truyền: Nếu gia đình có người mắc thoát vị đĩa đệm, khả năng bạn mắc bệnh này cũng sẽ cao hơn, do các yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng đến cấu trúc và sức khỏe của đĩa đệm.

Biến chứng thoát vị đĩa đệm

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, thoát vị đĩa đệm có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Những biến chứng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống. Dưới đây là một số biến chứng có thể xảy ra khi bệnh thoát vị đĩa đệm không được kiểm soát:

• Chèn ép dây thần kinh: Khi đĩa đệm thoát vị ra ngoài, nó có thể gây áp lực lên các dây thần kinh gần đó, dẫn đến các triệu chứng như tê bì, đau nhức, hoặc yếu cơ ở các chi. Trong trường hợp nặng, chèn ép dây thần kinh có thể gây mất cảm giác hoặc tê liệt.
• Hội chứng chùm đuôi ngựa (Cauda equina syndrome): Đây là một tình trạng cấp cứu y tế khi các dây thần kinh ở cuối tủy sống bị chèn ép nghiêm trọng. Hội chứng này có thể dẫn đến mất khả năng kiểm soát bàng quang và ruột, gây rối loạn tiểu tiện, đại tiện và cần điều trị phẫu thuật khẩn cấp.
• Mất khả năng vận động: Khi các dây thần kinh bị chèn ép lâu dài, các cơ xung quanh có thể bị yếu đi, dẫn đến khả năng di chuyển và vận động giảm sút. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc đi lại, nâng đồ vật, hoặc thực hiện các động tác đơn giản.
• Đau mãn tính: Nếu không điều trị, thoát vị đĩa đệm có thể gây ra cơn đau kéo dài và mãn tính, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Những cơn đau này có thể khiến người bệnh khó chịu và mất khả năng làm việc hoặc tham gia các hoạt động bình thường.
• Rối loạn sinh hoạt hàng ngày: Các triệu chứng đau và yếu cơ có thể ảnh hưởng đến khả năng làm việc, sinh hoạt và tham gia các hoạt động giải trí của người bệnh. Điều này có thể dẫn đến tâm lý căng thẳng, lo âu, thậm chí trầm cảm.

Chẩn đoán thoát vị đĩa đệm

Chẩn đoán chính xác thoát vị đĩa đệm rất quan trọng để có thể áp dụng phương pháp điều trị phù hợp. Bác sĩ sẽ dựa vào nhiều phương pháp khác nhau để xác định bệnh, bao gồm việc thu thập thông tin lâm sàng, khám thực thể và thực hiện các xét nghiệm hình ảnh. Dưới đây là các bước chính trong quá trình chẩn đoán thoát vị đĩa đệm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc thu thập thông tin về tiền sử bệnh lý của người bệnh, bao gồm các triệu chứng mà người bệnh gặp phải, tiền sử chấn thương, và các yếu tố nguy cơ. Sau đó, bác sĩ sẽ kiểm tra sức mạnh cơ bắp, phản xạ và cảm giác ở các chi để xác định mức độ tổn thương thần kinh.
• Chụp X-quang: Mặc dù X-quang không thể phát hiện được thoát vị đĩa đệm trực tiếp, nhưng nó có thể giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây đau lưng, như gãy xương hoặc thoái hóa cột sống.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh chính xác nhất để phát hiện thoát vị đĩa đệm. MRI giúp xác định vị trí, kích thước và mức độ chèn ép của đĩa đệm lên các dây thần kinh.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): CT có thể cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc của cột sống, đặc biệt hữu ích khi MRI không khả dụng hoặc không đủ rõ ràng.
• Đo điện cơ (EMG): Phương pháp này giúp kiểm tra chức năng của các dây thần kinh và cơ bắp, có thể chỉ ra mức độ tổn thương dây thần kinh do thoát vị đĩa đệm gây ra.
• Chẩn đoán phân biệt: Để loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự, bác sĩ có thể yêu cầu các xét nghiệm bổ sung như xét nghiệm máu hoặc sinh thiết nếu cần thiết.

Việc chẩn đoán chính xác thoát vị đĩa đệm sẽ giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả nhất và ngăn ngừa những biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra.

Khi nào cần gặp bác sĩ về thoát vị đĩa đệm

Thoát vị đĩa đệm có thể có các triệu chứng nhẹ hoặc nghiêm trọng, và việc xác định thời điểm cần gặp bác sĩ là rất quan trọng để tránh các biến chứng. Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy bạn nên tìm kiếm sự trợ giúp y tế:

• Đau không giảm sau vài ngày nghỉ ngơi: Nếu cơn đau kéo dài và không giảm bớt dù đã thử nghỉ ngơi hoặc áp dụng các biện pháp giảm đau tại nhà, bạn cần gặp bác sĩ để kiểm tra tình trạng thoát vị đĩa đệm.
• Đau lan rộng hoặc lan xuống tay, chân: Khi đĩa đệm thoát vị và chèn ép các dây thần kinh, bạn có thể cảm thấy đau lan xuống một bên cánh tay hoặc chân. Nếu cơn đau kéo dài và lan rộng, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để xác định nguyên nhân.
• Mất cảm giác hoặc yếu cơ: Tình trạng tê bì hoặc yếu cơ, đặc biệt là khi nó ảnh hưởng đến khả năng di chuyển hoặc thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, là một dấu hiệu cảnh báo cần sự can thiệp y tế.
• Khó khăn trong việc đi lại hoặc di chuyển: Nếu bạn cảm thấy không thể cử động bình thường, việc gặp bác sĩ là cần thiết để tránh các biến chứng nghiêm trọng và nhận phương pháp điều trị kịp thời.
• Các vấn đề liên quan đến tiểu tiện và đại tiện: Nếu bạn gặp khó khăn trong việc kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện, hoặc có dấu hiệu mất kiểm soát bàng quang hoặc ruột, bạn cần phải đi khám ngay vì đây có thể là dấu hiệu của hội chứng chùm đuôi ngựa, một tình trạng nghiêm trọng.

Phòng ngừa thoát vị đĩa đệm

Mặc dù không thể hoàn toàn ngăn ngừa thoát vị đĩa đệm, nhưng có thể giảm thiểu nguy cơ mắc phải bệnh lý này bằng cách thực hiện một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Dưới đây là các cách để bảo vệ cột sống và duy trì sức khỏe lâu dài:

• Giữ tư thế đúng khi ngồi và đứng: Ngồi đúng tư thế khi làm việc hoặc lái xe có thể giúp giảm áp lực lên cột sống. Tránh ngồi quá lâu mà không thay đổi tư thế, và luôn giữ lưng thẳng khi đứng hoặc ngồi.
• Tăng cường sức mạnh cơ lưng và cơ bụng: Các bài tập thể dục giúp tăng cường cơ bắp lưng và bụng sẽ hỗ trợ cột sống, giảm nguy cơ thoát vị đĩa đệm. Các bài tập như yoga, pilates hoặc các bài tập thể dục chuyên biệt có thể giúp cải thiện sức mạnh cơ bắp và linh hoạt cột sống.
• Hạn chế nâng vật nặng không đúng cách: Khi cần nâng vật nặng, luôn giữ vật sát cơ thể và dùng lực từ chân thay vì dùng sức lưng. Tránh các động tác cúi gập người khi nâng đồ vật.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Cân nặng thừa tạo thêm áp lực lên cột sống, đặc biệt là vùng thắt lưng. Việc duy trì cân nặng lý tưởng giúp giảm thiểu nguy cơ thoát vị đĩa đệm.
• Thực hiện các bài tập kéo giãn cơ: Việc kéo giãn cơ lưng và chân giúp duy trì sự linh hoạt của cột sống, giúp giảm nguy cơ bị căng cơ hoặc tổn thương đĩa đệm.
• Tránh các chấn thương cột sống: Khi tham gia các hoạt động thể thao, hãy sử dụng trang bị bảo vệ thích hợp và tuân thủ các quy tắc an toàn để tránh chấn thương cột sống.
• Điều chỉnh môi trường làm việc: Nếu bạn làm việc lâu trong môi trường văn phòng, hãy sử dụng ghế có hỗ trợ lưng tốt, điều chỉnh màn hình máy tính ở mức độ vừa phải để tránh gánh nặng lên cổ và lưng.

Thông qua các biện pháp phòng ngừa này, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc phải thoát vị đĩa đệm và duy trì sức khỏe cột sống tốt.

Phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm

Điều trị thoát vị đĩa đệm tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và các triệu chứng mà người bệnh gặp phải. Việc lựa chọn phương pháp điều trị có thể bao gồm sử dụng thuốc, vật lý trị liệu, hoặc thậm chí phẫu thuật trong trường hợp nặng. Dưới đây là các phương pháp điều trị thường được áp dụng:

Điều trị bằng thuốc Tây y

Trong giai đoạn đầu của thoát vị đĩa đệm, thuốc Tây y có thể giúp giảm đau và giảm viêm, đồng thời kiểm soát các triệu chứng. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm:

• Thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs): Các thuốc như ibuprofen và diclofenac giúp giảm đau và viêm ở các khu vực bị thoát vị đĩa đệm. Chúng thường được sử dụng trong điều trị ngắn hạn để giảm cơn đau.
• Thuốc giảm đau mạnh (opioid): Khi cơn đau quá mạnh, bác sĩ có thể kê các loại thuốc giảm đau mạnh như codeine hoặc tramadol. Tuy nhiên, do nguy cơ tác dụng phụ và phụ thuộc, thuốc opioid chỉ được dùng trong thời gian ngắn và dưới sự giám sát y tế.
• Thuốc giãn cơ: Thuốc giãn cơ như cyclobenzaprine hoặc methocarbamol có thể được sử dụng khi các cơ xung quanh cột sống bị căng cứng, giúp giảm co thắt và đau cơ.
• Thuốc corticosteroid: Prednisone là thuốc thường được sử dụng để giảm viêm trong các trường hợp thoát vị đĩa đệm nghiêm trọng. Thuốc này có thể được sử dụng dưới dạng viên uống hoặc tiêm trực tiếp vào vùng bị ảnh hưởng.
• Thuốc chống trầm cảm: Các thuốc như amitriptyline và duloxetine có thể giúp giảm đau mãn tính và cải thiện chất lượng giấc ngủ ở những bệnh nhân bị đau lưng do thoát vị đĩa đệm.

Vật lý trị liệu và hỗ trợ phục hồi

Vật lý trị liệu là một phương pháp không dùng thuốc rất hiệu quả trong việc giảm đau và phục hồi chức năng vận động. Các kỹ thuật vật lý trị liệu bao gồm:

• Các bài tập kéo giãn và tăng cường cơ: Những bài tập kéo giãn giúp làm giảm áp lực lên các đĩa đệm và dây thần kinh, trong khi các bài tập tăng cường cơ bắp giúp hỗ trợ cột sống, giảm áp lực lên các đĩa đệm.
• Chườm nóng/lạnh: Việc sử dụng túi chườm nóng hoặc lạnh có thể giúp giảm sưng, viêm và làm dịu cơn đau.
• Điện xung (TENS): Kỹ thuật này sử dụng dòng điện nhẹ để kích thích các dây thần kinh và giúp giảm cảm giác đau tại vùng bị ảnh hưởng.
• Massage trị liệu: Massage có thể giúp giảm căng thẳng cơ bắp, tăng cường tuần hoàn máu và cải thiện sự linh hoạt của cột sống.

Phẫu thuật điều trị thoát vị đĩa đệm

Khi các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả hoặc khi bệnh gây ra các triệu chứng nghiêm trọng như tê liệt hoặc mất khả năng kiểm soát tiểu tiện, phẫu thuật có thể là giải pháp cuối cùng. Các phương pháp phẫu thuật phổ biến bao gồm:

• Phẫu thuật cắt bỏ phần thoát vị: Phẫu thuật này loại bỏ phần đĩa đệm bị thoát ra ngoài để giải phóng áp lực lên các dây thần kinh.
• Phẫu thuật nối liền đĩa đệm: Trong trường hợp đĩa đệm bị hư hỏng nặng, bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật thay thế hoặc nối lại các đĩa đệm để phục hồi chức năng của cột sống.
• Phẫu thuật hợp nhất cột sống (fusion surgery): Đây là một phương pháp phẫu thuật được sử dụng khi có sự tổn thương nghiêm trọng tại các đốt sống, nhằm mục đích kết hợp các đốt sống lại với nhau để giảm đau và ngăn ngừa sự di chuyển bất thường của cột sống.

Phẫu thuật chỉ được chỉ định khi các phương pháp điều trị khác không có hiệu quả và tình trạng bệnh gây ra các triệu chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến chất lượng sống của người bệnh.

Điều trị hỗ trợ từ Đông y

Bên cạnh các phương pháp điều trị Tây y, Đông y cũng có những phương pháp hữu hiệu giúp hỗ trợ điều trị thoát vị đĩa đệm. Các phương pháp này bao gồm:

• Châm cứu: Châm cứu giúp kích thích các điểm huyệt trên cơ thể, làm giảm đau, tăng cường tuần hoàn máu và hỗ trợ giảm sưng viêm ở vùng cột sống.
• Xoa bóp bấm huyệt: Đây là phương pháp dùng tay để massage vào các huyệt đạo trên cơ thể, giúp giảm căng thẳng và đau nhức cơ.
• Thuốc thảo dược: Một số bài thuốc thảo dược trong Đông y như độc hoạt, quế chi, xuyên khung được sử dụng để làm giảm đau và tăng cường sức mạnh cho cột sống.

Việc kết hợp các phương pháp điều trị Tây y và Đông y có thể mang lại hiệu quả tối ưu trong việc giảm đau và phục hồi chức năng cột sống.

Kết luận về điều trị thoát vị đĩa đệm

Điều trị thoát vị đĩa đệm cần phải tùy chỉnh theo từng trường hợp cụ thể, kết hợp giữa các phương pháp như dùng thuốc, vật lý trị liệu và phẫu thuật khi cần thiết. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp giảm thiểu đau đớn, phục hồi chức năng và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.