Thoát vị đĩa đệm sau sinh: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp điều trị

Đặt lịch hẹn

×

Lương y Phùng Hải Đăng

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Thoát vị đĩa đệm sau sinh là một vấn đề sức khỏe thường gặp ở phụ nữ sau khi sinh con, đặc biệt là trong giai đoạn phục hồi. Tình trạng này gây ra những cơn đau lưng, tê bì chân tay, và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Nguyên nhân chính là sự thay đổi của cơ thể khi mang thai, cộng với sự tác động mạnh mẽ từ việc sinh nở. Đặc biệt, phụ nữ có thể gặp phải tình trạng này nếu không chăm sóc đúng cách trong quá trình hồi phục. Việc hiểu rõ các triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp điều trị sẽ giúp giảm thiểu tác động của thoát vị đĩa đệm, mang lại sự thoải mái và sức khỏe lâu dài cho mẹ sau sinh.

Định nghĩa và phân loại thoát vị đĩa đệm sau sinh

Thoát vị đĩa đệm sau sinh là tình trạng khi một hoặc nhiều đĩa đệm giữa các đốt sống bị lệch khỏi vị trí ban đầu, gây chèn ép vào các dây thần kinh xung quanh. Sự thay đổi này có thể dẫn đến những cơn đau nhức, tê bì và yếu cơ. Thoát vị đĩa đệm xảy ra phổ biến nhất ở vùng cột sống thắt lưng, nơi chịu nhiều áp lực trong suốt quá trình mang thai và sinh nở.

Phụ nữ sau sinh thường phải chịu đựng những thay đổi về cấu trúc cơ thể, như sự giãn nở của các dây chằng, sự tăng trọng lượng cơ thể và những thay đổi hormone, làm tăng nguy cơ mắc phải tình trạng thoát vị đĩa đệm.

Thoát vị đĩa đệm sau sinh có thể được phân loại theo mức độ nghiêm trọng của tổn thương đĩa đệm: từ nhẹ, khi đĩa đệm chỉ bị căng ra một chút mà không chèn ép nhiều đến dây thần kinh, cho đến các trường hợp nghiêm trọng, khi đĩa đệm bị rách hoặc vỡ hoàn toàn, gây chèn ép đáng kể vào các dây thần kinh và dẫn đến các biến chứng như đau kéo dài hoặc tê liệt.

Triệu chứng thoát vị đĩa đệm sau sinh

Triệu chứng thoát vị đĩa đệm sau sinh có thể khác nhau tùy vào vị trí và mức độ nghiêm trọng của tổn thương. Tuy nhiên, các dấu hiệu phổ biến nhất là đau lưng dưới và cảm giác tê bì, đặc biệt là ở các chi dưới. Cảm giác đau thường bắt đầu nhẹ và tăng dần theo thời gian. Đôi khi, người bệnh cũng có thể cảm nhận được các cơn đau nhói hoặc nóng ran dọc theo các dây thần kinh bị chèn ép, lan rộng từ lưng xuống chân.

Bên cạnh đó, nếu tình trạng thoát vị đĩa đệm chèn ép mạnh vào các dây thần kinh điều khiển các cơ, người bệnh có thể cảm thấy yếu cơ hoặc mất khả năng cử động ở một số phần của cơ thể. Các cơn đau có thể trở nên trầm trọng hơn khi ho, hắt hơi, hoặc thực hiện các động tác như cúi người, nâng vật nặng.

Đối với phụ nữ sau sinh, triệu chứng thoát vị đĩa đệm không chỉ ảnh hưởng đến khả năng vận động mà còn có thể làm tăng cảm giác căng thẳng và mệt mỏi trong quá trình phục hồi sau sinh. Việc phát hiện và điều trị kịp thời các triệu chứng này là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.

Nguyên nhân gây thoát vị đĩa đệm sau sinh

Thoát vị đĩa đệm sau sinh có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Những yếu tố này thường liên quan đến sự thay đổi của cơ thể trong quá trình mang thai và sinh nở. Dưới đây là một số nguyên nhân chính gây ra tình trạng này:

• Thay đổi cấu trúc cơ thể: Trong suốt thai kỳ, cơ thể phụ nữ phải chịu sự gia tăng trọng lượng và sự thay đổi trong các cơ, dây chằng, cũng như cột sống để thích nghi với sự phát triển của thai nhi. Điều này có thể làm tăng áp lực lên các đĩa đệm và khiến chúng dễ bị lệch hoặc thoát ra ngoài.

• Sự giãn nở của các dây chằng: Hormone relaxin được tiết ra trong thai kỳ giúp làm giãn các dây chằng trong cơ thể để chuẩn bị cho việc sinh nở. Tuy nhiên, sự giãn nở này có thể làm giảm độ ổn định của cột sống, dễ gây tổn thương cho đĩa đệm.

• Tăng áp lực trong quá trình sinh nở: Quá trình chuyển dạ và sinh con đẩy cột sống và các cơ lưng vào một tình trạng căng thẳng cực độ, đặc biệt là đối với những người sinh thường. Áp lực này có thể tạo ra sự chèn ép lên các đĩa đệm, khiến chúng bị thoát vị.

• Vận động sai tư thế trong thời kỳ hậu sản: Sau sinh, nhiều phụ nữ thường xuyên phải bế bé, cho con bú hoặc làm việc nhà với các động tác gập người hoặc khuỵu xuống, điều này có thể gây áp lực không cần thiết lên cột sống và dẫn đến thoát vị đĩa đệm.

• Thiếu vận động hoặc tập thể dục: Sự thiếu hụt các bài tập phục hồi sau sinh có thể làm yếu các cơ vùng lưng và bụng, khiến cho cột sống thiếu sự hỗ trợ vững chắc, từ đó dễ dẫn đến thoát vị đĩa đệm.

Đối tượng dễ mắc thoát vị đĩa đệm sau sinh

Mặc dù bất kỳ phụ nữ nào cũng có thể gặp phải thoát vị đĩa đệm sau sinh, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn. Các yếu tố sau có thể làm tăng khả năng mắc phải tình trạng này:

• Phụ nữ có tiền sử bệnh lý về cột sống: Những người đã từng gặp các vấn đề về cột sống trước khi mang thai (như thoái hóa đĩa đệm hoặc đau lưng mãn tính) có nguy cơ cao bị thoát vị đĩa đệm sau sinh.

• Phụ nữ mang thai lần đầu: Đối với những phụ nữ lần đầu tiên mang thai, sự thay đổi của cơ thể có thể làm họ chưa quen với các thay đổi về cấu trúc cơ thể, dễ dẫn đến các tổn thương cột sống.

• Phụ nữ sinh con nhiều lần: Việc mang thai và sinh con nhiều lần cũng làm gia tăng sự mệt mỏi và căng thẳng đối với cột sống. Những phụ nữ đã sinh từ ba con trở lên có thể có nguy cơ mắc thoát vị đĩa đệm cao hơn.

• Phụ nữ thừa cân hoặc béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa gây thêm áp lực lên cột sống và các đĩa đệm, làm tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm sau sinh, đặc biệt khi các cơ bắp không đủ mạnh để hỗ trợ.

• Phụ nữ ít vận động: Những người không duy trì một lối sống năng động trong thời gian mang thai và sau sinh dễ gặp phải tình trạng yếu cơ và thiếu linh hoạt, điều này làm gia tăng nguy cơ thoát vị đĩa đệm.

• Phụ nữ có tư thế không đúng khi chăm sóc con: Việc cho con bú hoặc bế con không đúng cách có thể làm tổn thương cột sống, đặc biệt nếu thực hiện trong thời gian dài mà không thay đổi tư thế.

Việc nhận diện các đối tượng có nguy cơ cao và chủ động phòng ngừa sẽ giúp giảm thiểu các rủi ro liên quan đến thoát vị đĩa đệm sau sinh.

Biến chứng thoát vị đĩa đệm sau sinh

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, thoát vị đĩa đệm sau sinh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài của người bệnh. Các biến chứng này không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn gây khó khăn trong việc phục hồi sức khỏe sau sinh. Dưới đây là một số biến chứng có thể xảy ra:

• Đau mạn tính: Khi thoát vị đĩa đệm không được điều trị, tình trạng đau lưng có thể kéo dài mãi mãi. Cơn đau có thể trở nên nghiêm trọng và không giảm bớt, khiến người bệnh không thể thực hiện các hoạt động hàng ngày như đi lại, bế bé hay làm việc nhà.

• Yếu cơ và tê bì: Sự chèn ép của đĩa đệm lên các dây thần kinh có thể gây ra tê bì, yếu cơ, đặc biệt ở khu vực chân và lưng. Điều này không chỉ gây ra cảm giác khó chịu mà còn làm mất khả năng di chuyển bình thường, ảnh hưởng đến khả năng tự chăm sóc bản thân và con cái.

• Rối loạn chức năng bàng quang và ruột: Nếu đĩa đệm thoát vị chèn ép vào các dây thần kinh điều khiển bàng quang và ruột, có thể dẫn đến các rối loạn như tiểu không kiểm soát hoặc táo bón. Điều này cần phải điều trị khẩn cấp để tránh các vấn đề nghiêm trọng hơn.

• Liệt một phần cơ thể: Trong các trường hợp nghiêm trọng, khi thoát vị đĩa đệm chèn ép quá mạnh vào các dây thần kinh, có thể gây liệt một phần cơ thể, đặc biệt là các chi dưới. Đây là một biến chứng nặng nề và cần phải được xử lý y tế kịp thời.

• Sự giảm chất lượng cuộc sống: Những triệu chứng đau và tê bì kéo dài có thể khiến phụ nữ gặp khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày, dẫn đến cảm giác căng thẳng, lo âu, và mệt mỏi. Điều này ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần, đặc biệt là trong giai đoạn hậu sản.

Chẩn đoán thoát vị đĩa đệm sau sinh

Để chẩn đoán chính xác thoát vị đĩa đệm sau sinh, bác sĩ sẽ tiến hành một loạt các xét nghiệm và kiểm tra lâm sàng. Việc phát hiện sớm tình trạng này giúp đưa ra phương án điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nghiêm trọng. Quá trình chẩn đoán bao gồm các bước chính sau:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra các triệu chứng lâm sàng như mức độ đau, tê bì, yếu cơ và khả năng vận động. Việc này giúp xác định khu vực bị ảnh hưởng, từ đó có thể chẩn đoán có hay không tình trạng thoát vị đĩa đệm.

• Xét nghiệm hình ảnh: Để xác định chính xác vị trí và mức độ thoát vị đĩa đệm, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm hình ảnh như chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT). Các phương pháp này cho phép nhìn thấy rõ ràng các tổn thương ở đĩa đệm và các dây thần kinh xung quanh.

• Kiểm tra phản xạ thần kinh: Bác sĩ có thể kiểm tra phản xạ thần kinh và sự cảm nhận của bệnh nhân để đánh giá mức độ bị chèn ép của các dây thần kinh. Điều này giúp đánh giá tình trạng của các cơ và các chi dưới.

• Xét nghiệm điện cơ (EMG): Xét nghiệm này giúp đánh giá tình trạng hoạt động của cơ bắp và các dây thần kinh, từ đó xác định mức độ tổn thương của đĩa đệm và ảnh hưởng của nó đến các chức năng thần kinh.

Việc chẩn đoán chính xác thoát vị đĩa đệm sau sinh là rất quan trọng để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Nếu được phát hiện sớm, tình trạng này hoàn toàn có thể cải thiện thông qua các phương pháp điều trị bảo tồn hoặc phẫu thuật.

Khi nào cần gặp bác sĩ về thoát vị đĩa đệm sau sinh

Việc phát hiện và điều trị sớm thoát vị đĩa đệm sau sinh là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo khi phụ nữ sau sinh nên gặp bác sĩ ngay:

• Đau lưng kéo dài hoặc tăng nặng: Nếu cơn đau lưng không giảm sau một thời gian dài hoặc trở nên nghiêm trọng hơn, đặc biệt khi có dấu hiệu lan xuống chân, đó có thể là dấu hiệu của thoát vị đĩa đệm. Cần thăm khám để xác định nguyên nhân và cách điều trị.

• Cảm giác tê bì hoặc yếu cơ: Nếu có cảm giác tê bì hoặc yếu cơ, đặc biệt là ở vùng lưng dưới hoặc chân, điều này có thể chỉ ra rằng các dây thần kinh đang bị chèn ép bởi đĩa đệm thoát vị.

• Rối loạn kiểm soát bàng quang hoặc ruột: Nếu gặp phải tình trạng tiểu không kiểm soát hoặc khó khăn trong việc đại tiện, có thể là dấu hiệu của sự chèn ép vào các dây thần kinh điều khiển bàng quang và ruột. Đây là một triệu chứng nghiêm trọng và cần được xử lý ngay.

• Đau dữ dội khi ho hoặc hắt hơi: Cơn đau tăng lên khi thực hiện các động tác như ho hoặc hắt hơi có thể chỉ ra rằng tình trạng thoát vị đĩa đệm đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến các dây thần kinh xung quanh.

• Không thể di chuyển hoặc vận động bình thường: Nếu cơn đau quá nghiêm trọng đến mức khiến bạn không thể thực hiện các hoạt động đơn giản như đi lại, đứng lên, hoặc bế con, bạn nên gặp bác sĩ ngay để có phương án điều trị phù hợp.

Phòng ngừa thoát vị đĩa đệm sau sinh

Phòng ngừa thoát vị đĩa đệm sau sinh là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe lâu dài cho phụ nữ trong giai đoạn hậu sản. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả:

• Giữ tư thế đúng khi chăm sóc con: Việc cho con bú, bế con hoặc thực hiện các công việc hàng ngày cần chú ý đến tư thế. Hãy tránh cúi người hoặc khom lưng quá lâu, thay vào đó hãy sử dụng ghế hoặc gối để hỗ trợ lưng khi cho con bú hoặc bế bé.

• Thực hiện bài tập tăng cường cơ lưng và bụng: Sau sinh, hãy bắt đầu thực hiện các bài tập thể dục nhẹ nhàng để tăng cường cơ bụng và cơ lưng, giúp hỗ trợ cột sống và giảm áp lực lên đĩa đệm. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia thể dục để chọn các bài tập phù hợp.

• Kiểm soát cân nặng sau sinh: Thừa cân hoặc béo phì có thể tạo thêm áp lực lên cột sống. Sau sinh, cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng hợp lý và duy trì cân nặng hợp lý để giảm nguy cơ thoát vị đĩa đệm.

• Tránh mang vác vật nặng không đúng cách: Khi cần nâng vật nặng, đặc biệt là khi chăm sóc con nhỏ, hãy nhớ sử dụng kỹ thuật nâng đúng cách: đứng thẳng, gập đầu gối và nâng vật lên thay vì cúi người. Điều này giúp giảm thiểu tác động lên cột sống và đĩa đệm.

• Thực hiện các biện pháp thư giãn và giảm căng thẳng: Căng thẳng cơ thể và tinh thần có thể làm tăng nguy cơ đau lưng và thoát vị đĩa đệm. Hãy chú ý đến việc nghỉ ngơi hợp lý, thư giãn và duy trì một tinh thần thoải mái để hỗ trợ quá trình phục hồi.

• Khám sức khỏe định kỳ: Sau sinh, bạn nên khám sức khỏe định kỳ để theo dõi tình trạng cột sống và cơ xương khớp. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường sẽ giúp bạn có phương án can thiệp kịp thời, từ đó phòng ngừa các vấn đề nghiêm trọng về thoát vị đĩa đệm.

Phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm sau sinh

Điều trị thoát vị đĩa đệm sau sinh cần phải được thực hiện một cách toàn diện, kết hợp giữa việc sử dụng thuốc và các phương pháp hỗ trợ khác. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến hiện nay:

Điều trị nội khoa (Thuốc Tây y)

Việc sử dụng thuốc là một phần quan trọng trong quá trình điều trị thoát vị đĩa đệm sau sinh. Thuốc giúp giảm đau, chống viêm và giảm sự chèn ép lên các dây thần kinh, từ đó cải thiện tình trạng bệnh.

• Thuốc giảm đau: Các thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol (Panadol) hoặc ibuprofen (Advil, Nurofen) có thể giúp giảm các cơn đau nhẹ đến vừa. Tuy nhiên, nếu cơn đau nghiêm trọng, bác sĩ có thể chỉ định các thuốc giảm đau mạnh hơn như tramadol (Ultram) hoặc oxycodone.

• Thuốc chống viêm non-steroid (NSAIDs): Những thuốc như diclofenac (Voltaren), naproxen (Naprosyn) hay ibuprofen giúp giảm viêm và đau hiệu quả. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng những thuốc này có thể gây tác dụng phụ như loét dạ dày hoặc vấn đề về thận nếu sử dụng lâu dài.

• Thuốc giãn cơ: Khi thoát vị đĩa đệm gây ra tình trạng căng cứng cơ, thuốc giãn cơ như methocarbamol (Robaxin) hoặc cyclobenzaprine (Flexeril) có thể giúp làm giảm căng cơ và đau. Thuốc này giúp thư giãn các cơ bị co thắt xung quanh cột sống, giúp giảm bớt đau đớn.

• Thuốc corticosteroid: Trong trường hợp đau nghiêm trọng và không đáp ứng với các thuốc giảm đau thông thường, bác sĩ có thể chỉ định tiêm corticosteroid trực tiếp vào khu vực bị thoát vị đĩa đệm, như methylprednisolone (Depo-Medrol). Thuốc này có tác dụng giảm viêm mạnh mẽ và làm giảm đau nhanh chóng.

Phương pháp vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là một phương pháp không sử dụng thuốc nhưng rất hiệu quả trong việc điều trị thoát vị đĩa đệm sau sinh. Các bài tập trị liệu giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự linh hoạt và giảm áp lực lên cột sống.

• Các bài tập tăng cường cơ lưng và bụng: Các bài tập đơn giản như gập bụng, nâng chân khi nằm ngửa giúp làm mạnh cơ bụng và lưng dưới, hỗ trợ cột sống và giảm nguy cơ chấn thương.

• Các bài tập kéo giãn: Kéo giãn cơ giúp giảm căng thẳng và cải thiện phạm vi chuyển động. Các bài tập kéo giãn cột sống như yoga hoặc pilates có thể giúp giảm đau và làm dịu các triệu chứng thoát vị đĩa đệm.

• Sử dụng nhiệt và lạnh: Nhiệt độ cũng có thể được sử dụng để giảm đau. Chườm nóng có thể làm giảm căng cơ, trong khi chườm lạnh giúp giảm viêm và sưng.

Phẫu thuật

Trong trường hợp thoát vị đĩa đệm không đáp ứng với điều trị bảo tồn và gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, phẫu thuật có thể là lựa chọn cuối cùng.

• Phẫu thuật cắt bỏ đĩa đệm (Discectomy): Đây là phương pháp phẫu thuật phổ biến để loại bỏ phần đĩa đệm bị thoát vị, nhằm giải phóng sự chèn ép lên các dây thần kinh và giảm đau. Phẫu thuật này thường chỉ được chỉ định khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả.

• Phẫu thuật thay đĩa đệm (Artificial Disc Replacement): Nếu đĩa đệm bị hư hại nặng và không thể phục hồi, bác sĩ có thể chỉ định thay thế đĩa đệm bằng một đĩa đệm nhân tạo. Phẫu thuật này giúp khôi phục khả năng vận động của cột sống.

Các phương pháp hỗ trợ khác

Ngoài các phương pháp điều trị chính, có một số liệu pháp hỗ trợ giúp giảm đau và cải thiện tình trạng thoát vị đĩa đệm.

• Châm cứu và xoa bóp: Các liệu pháp này giúp thư giãn cơ thể, giảm căng thẳng và giảm đau hiệu quả. Châm cứu, đặc biệt, đã được nghiên cứu là có tác dụng tích cực trong việc điều trị đau lưng và thoát vị đĩa đệm.

• Điều trị bằng sóng xung kích: Đây là một phương pháp điều trị mới, sử dụng sóng âm để giúp kích thích quá trình phục hồi của các mô bị tổn thương và giảm đau nhanh chóng.

Như vậy, thoát vị đĩa đệm sau sinh là một tình trạng có thể gây ảnh hưởng lâu dài nếu không được điều trị đúng cách. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp giảm đau, cải thiện chức năng và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.