Trào ngược dạ dày thực quản: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác Sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) đang trở thành mối lo ngại phổ biến, gây khó chịu và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Với triệu chứng như ợ nóng, đau thượng vị, và khó nuốt, bệnh không chỉ gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn thông tin chi tiết và hướng dẫn cách quản lý hiệu quả căn bệnh này.

Định nghĩa và phân loại bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản là tình trạng khi axit hoặc dịch trong dạ dày chảy ngược lên thực quản, gây kích thích niêm mạc thực quản. Đây là một bệnh lý mãn tính thuộc hệ tiêu hóa, thường gặp ở nhiều đối tượng với mức độ ảnh hưởng khác nhau. Nguyên nhân chính của tình trạng này thường là do cơ vòng thực quản dưới hoạt động không hiệu quả, dẫn đến việc không ngăn chặn được dòng chảy ngược của dịch vị.

Dựa trên biểu hiện và diễn tiến, bệnh trào ngược dạ dày thực quản được phân loại thành hai nhóm chính: bệnh trào ngược không gây tổn thương niêm mạc và bệnh trào ngược có tổn thương niêm mạc thực quản. Trong đó, nhóm đầu tiên không gây biến chứng nghiêm trọng, nhưng nhóm thứ hai có nguy cơ dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như viêm loét, hẹp thực quản hoặc ung thư thực quản nếu không được điều trị kịp thời.

Triệu chứng bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Các triệu chứng của bệnh trào ngược dạ dày thực quản có thể xuất hiện ở nhiều mức độ khác nhau, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Triệu chứng điển hình bao gồm ợ nóng, cảm giác nóng rát từ vùng thượng vị lan lên sau xương ức, đặc biệt xảy ra sau khi ăn hoặc nằm xuống. Đây là biểu hiện phổ biến nhất và thường gây khó chịu.

Người bệnh cũng có thể gặp triệu chứng ợ chua, kèm theo cảm giác chua trong miệng do axit dạ dày trào lên. Ngoài ra, đau thượng vị, khó nuốt hoặc cảm giác vướng trong họng cũng là những dấu hiệu thường gặp. Đối với một số trường hợp nặng hơn, người bệnh có thể ho kéo dài, khàn tiếng hoặc khó thở do axit gây kích ứng đường hô hấp. Triệu chứng không đặc hiệu khác bao gồm đầy bụng, buồn nôn và giảm cảm giác thèm ăn.

Các nguyên nhân dẫn đến bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản có thể khởi phát do nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là các nguyên nhân chính được ghi nhận:

• Cơ vòng thực quản dưới suy yếu: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, khi cơ vòng không đóng kín, dịch vị dễ dàng trào ngược lên thực quản.
• Tăng áp lực ổ bụng: Các yếu tố như béo phì, mang thai hoặc táo bón kéo dài có thể gây áp lực lớn lên dạ dày, dẫn đến trào ngược.
• Thói quen ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ quá nhiều đồ chiên rán, đồ cay nóng, caffeine, hoặc sử dụng rượu bia thường xuyên làm kích thích niêm mạc dạ dày và gây bệnh.
• Yếu tố tâm lý: Stress, lo âu kéo dài có thể làm tăng tiết axit dạ dày và gây ảnh hưởng đến hoạt động của cơ vòng thực quản.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc như thuốc giảm đau chống viêm, thuốc giãn cơ, hoặc thuốc điều trị tăng huyết áp có thể làm giảm hiệu quả của cơ vòng thực quản.
• Các bệnh lý liên quan: Viêm loét dạ dày, thoát vị hoành hoặc các bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa cũng làm tăng nguy cơ trào ngược.

Những đối tượng dễ mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản không phân biệt độ tuổi hay giới tính, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn:

• Người thừa cân hoặc béo phì: Áp lực lớn từ mỡ bụng lên dạ dày làm tăng khả năng trào ngược.
• Phụ nữ mang thai: Sự phát triển của thai nhi làm tăng áp lực ổ bụng, kết hợp với thay đổi nội tiết tố ảnh hưởng đến cơ vòng thực quản.
• Người có lối sống không lành mạnh: Những người thường xuyên tiêu thụ đồ uống có cồn, hút thuốc lá hoặc ăn uống không điều độ có nguy cơ cao hơn.
• Người lớn tuổi: Quá trình lão hóa tự nhiên làm suy yếu cơ vòng thực quản, dẫn đến dễ mắc bệnh.
• Người có bệnh lý nền: Những người mắc bệnh tiểu đường, viêm loét dạ dày, thoát vị hoành hoặc hội chứng kích thích ruột dễ bị trào ngược hơn.
• Người thường xuyên căng thẳng: Áp lực tâm lý kéo dài có thể làm tăng tiết axit dạ dày và ảnh hưởng đến khả năng co bóp của dạ dày.

Các biến chứng nghiêm trọng của bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe:

• Viêm thực quản: Axit dạ dày trào ngược liên tục gây tổn thương niêm mạc thực quản, dẫn đến viêm và đau rát kéo dài.
• Hẹp thực quản: Tình trạng viêm mạn tính có thể dẫn đến sẹo, làm hẹp lòng thực quản và gây khó khăn trong việc nuốt.
• Loét thực quản: Axit ăn mòn lớp niêm mạc thực quản, hình thành các vết loét, gây đau đớn và nguy cơ xuất huyết.
• Barrett thực quản: Tổn thương mạn tính do trào ngược làm thay đổi cấu trúc tế bào ở niêm mạc thực quản, tăng nguy cơ tiến triển thành ung thư thực quản.
• Ung thư thực quản: Đây là biến chứng nặng nề nhất, thường xảy ra khi bệnh kéo dài và không được kiểm soát hiệu quả.
• Tác động đến đường hô hấp: Axit dạ dày trào lên có thể gây ho kéo dài, viêm phổi hoặc hen suyễn, đặc biệt là ở trẻ nhỏ và người lớn tuổi.

Các phương pháp chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Việc chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày thực quản được thực hiện thông qua các bước thăm khám và xét nghiệm cụ thể, nhằm xác định nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng:

• Khám lâm sàng và khai thác triệu chứng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng điển hình như ợ nóng, khó nuốt hoặc đau thượng vị, kết hợp với tiền sử bệnh lý của bệnh nhân.
• Nội soi tiêu hóa: Phương pháp này giúp quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản, phát hiện viêm loét, hẹp hoặc tổn thương Barrett.
• Đo pH thực quản: Đây là cách đo mức độ axit trong thực quản, giúp đánh giá tần suất và mức độ trào ngược.
• Đo áp lực cơ vòng thực quản: Phương pháp này kiểm tra hoạt động của cơ vòng thực quản dưới, xác định khả năng kiểm soát dòng chảy ngược.
• Xét nghiệm kiểm tra biến chứng: Trong trường hợp nghi ngờ các biến chứng như loét hoặc Barrett thực quản, các xét nghiệm chuyên sâu sẽ được thực hiện để đưa ra kết luận chính xác.

Khi nào cần gặp bác sĩ nếu bị trào ngược dạ dày thực quản

Mặc dù bệnh trào ngược dạ dày thực quản có thể được kiểm soát tại nhà, nhưng trong một số trường hợp, bạn cần tìm đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời:

• Triệu chứng kéo dài hoặc không cải thiện: Khi các biểu hiện như ợ nóng, đau thượng vị hoặc khó nuốt không thuyên giảm dù đã thay đổi lối sống và dùng thuốc cơ bản.
• Đau dữ dội vùng ngực: Triệu chứng này có thể dễ nhầm lẫn với cơn đau tim, cần được kiểm tra để loại trừ nguyên nhân nguy hiểm.
• Khó nuốt hoặc cảm giác vướng: Đây có thể là dấu hiệu của hẹp thực quản hoặc biến chứng nghiêm trọng khác.
• Ho kéo dài hoặc khàn tiếng: Các triệu chứng này thường chỉ ra rằng axit đã ảnh hưởng đến đường hô hấp và cần can thiệp y tế.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân: Đây có thể là biểu hiện của các biến chứng nguy hiểm hơn, chẳng hạn như ung thư thực quản.
• Nôn ra máu hoặc phân có màu đen: Dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa cần được cấp cứu ngay lập tức.

Phòng ngừa bệnh trào ngược dạ dày thực quản hiệu quả

Việc phòng ngừa trào ngược dạ dày thực quản chủ yếu dựa vào thay đổi thói quen sinh hoạt và chế độ ăn uống, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và ngăn ngừa tái phát:

• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm áp lực lên dạ dày bằng cách kiểm soát cân nặng hiệu quả.
• Ăn uống lành mạnh: Hạn chế đồ ăn nhiều dầu mỡ, cay nóng, caffeine, rượu bia và tránh ăn quá no. Chia nhỏ bữa ăn trong ngày để giảm tải cho dạ dày.
• Tránh nằm ngay sau ăn: Đợi một khoảng thời gian sau bữa ăn trước khi nằm hoặc vận động mạnh để giảm nguy cơ trào ngược.
• Bỏ thuốc lá: Thuốc lá không chỉ làm suy yếu cơ vòng thực quản mà còn gây hại cho toàn bộ hệ tiêu hóa.
• Điều chỉnh tư thế ngủ: Nâng cao đầu giường hoặc sử dụng gối cao giúp giảm nguy cơ axit trào ngược trong lúc ngủ.
• Kiểm soát căng thẳng: Tập luyện các bài tập thư giãn như yoga hoặc thiền để giảm áp lực tâm lý, từ đó hạn chế tăng tiết axit dạ dày.
• Thăm khám định kỳ: Theo dõi sức khỏe tiêu hóa định kỳ, đặc biệt với những người có tiền sử bệnh lý liên quan hoặc các yếu tố nguy cơ cao.

Phương pháp điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản

Điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản bao gồm nhiều phương pháp khác nhau, từ điều chỉnh lối sống, sử dụng thuốc, cho đến can thiệp y khoa. Tùy thuộc vào tình trạng bệnh, bác sĩ sẽ đưa ra liệu pháp phù hợp nhất.

Điều chỉnh lối sống và chế độ ăn uống

Các thay đổi trong thói quen sinh hoạt hàng ngày đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng bệnh trào ngược dạ dày thực quản.

• Thay đổi thói quen ăn uống: Chia nhỏ bữa ăn, tránh ăn khuya hoặc dùng đồ cay nóng, dầu mỡ để giảm áp lực lên dạ dày.
• Điều chỉnh tư thế ngủ: Nâng cao đầu giường hoặc sử dụng gối cao giúp giảm hiện tượng trào ngược trong lúc ngủ.
• Hạn chế sử dụng chất kích thích: Tránh rượu bia, caffeine, thuốc lá, vì chúng làm suy yếu cơ vòng thực quản dưới.
• Tập luyện và giảm stress: Thực hiện các bài tập nhẹ nhàng, thiền hoặc yoga để giảm căng thẳng, từ đó giảm tiết axit dạ dày.

Sử dụng thuốc Tây y

Điều trị bằng thuốc là phương pháp phổ biến để kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Các loại thuốc được chỉ định tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh.

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Giảm tiết axit dạ dày hiệu quả, thường được sử dụng lâu dài. Omeprazole và Pantoprazole là hai loại phổ biến trong nhóm này.
• Thuốc kháng axit: Giúp trung hòa axit dạ dày, giảm nhanh triệu chứng ợ nóng. Các sản phẩm như Maalox hoặc Gaviscon thường được sử dụng.
• Thuốc chẹn H2: Làm giảm sản xuất axit dạ dày, đặc biệt hiệu quả trong điều trị triệu chứng ban đêm. Ranitidine và Famotidine là hai ví dụ điển hình.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc: Sucralfate hoặc Misoprostol giúp bảo vệ lớp niêm mạc thực quản và dạ dày khỏi tổn thương do axit.

Phương pháp Đông y

Đông y tập trung vào điều hòa khí huyết, giảm áp lực lên dạ dày và tăng cường chức năng của hệ tiêu hóa.

• Sử dụng thảo dược: Các bài thuốc từ cam thảo, gừng hoặc nghệ được sử dụng phổ biến để làm dịu niêm mạc dạ dày.
• Xoa bóp bấm huyệt: Tác động lên các huyệt vị liên quan đến tiêu hóa giúp cải thiện tuần hoàn máu và giảm triệu chứng bệnh.
• Châm cứu: Giúp cân bằng âm dương trong cơ thể, hỗ trợ hoạt động của dạ dày và cơ vòng thực quản.

Can thiệp ngoại khoa

Khi các biện pháp khác không mang lại hiệu quả hoặc biến chứng nguy hiểm xuất hiện, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật để điều trị.

• Phẫu thuật nội soi tạo hình cơ vòng thực quản: Tăng cường khả năng đóng mở của cơ vòng, ngăn chặn hiện tượng trào ngược.
• Phẫu thuật thoát vị hoành: Áp dụng trong trường hợp bệnh nhân có thoát vị hoành gây áp lực lên dạ dày.

Điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Việc kết hợp giữa thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và can thiệp kịp thời sẽ mang lại hiệu quả điều trị tốt nhất. Thăm khám bác sĩ định kỳ là cách để bảo vệ sức khỏe đường tiêu hóa một cách toàn diện.