Ho khan: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả

Đặt lịch hẹn

×

Bác sĩ CKI Bác sĩ Phan Đình Long

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Ho khan là một triệu chứng khá phổ biến, thường liên quan đến các vấn đề về đường hô hấp, có thể do cảm lạnh, viêm họng, hoặc dị ứng. Tuy nhiên, ho khan kéo dài cũng có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng hơn như bệnh lý phổi, tim mạch, hoặc thậm chí ung thư. Để điều trị hiệu quả, việc hiểu rõ nguyên nhân và có phương pháp chăm sóc phù hợp là rất quan trọng. Cùng khám phá các nguyên nhân gây ho khan, cách nhận biết và phương pháp điều trị hiệu quả qua bài viết dưới đây.

Định nghĩa và phân loại ho khan

Ho khan là một loại ho đặc trưng bởi âm thanh không có đờm, thường kèm theo cảm giác rát họng hoặc khó chịu trong cổ. Đây là triệu chứng phổ biến, có thể xuất hiện trong nhiều bệnh lý khác nhau, từ các vấn đề hô hấp đơn giản đến các tình trạng nghiêm trọng hơn. Ho khan có thể xảy ra do các yếu tố như viêm nhiễm đường hô hấp, dị ứng, hoặc do tác động của môi trường. Dù chỉ là triệu chứng, ho khan nếu kéo dài có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Ho khan được phân loại thành hai loại chính: ho khan cấp tính và ho khan mãn tính. Ho khan cấp tính thường xuất hiện đột ngột và kéo dài trong khoảng một vài tuần, thường liên quan đến cảm lạnh hoặc viêm họng. Trong khi đó, ho khan mãn tính kéo dài trên ba tuần và có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng hơn như viêm phế quản, trào ngược dạ dày thực quản (GERD), hoặc thậm chí ung thư phổi.

Triệu chứng ho khan

Triệu chứng chính của ho khan là cơn ho khan không có đờm, thường đi kèm với cảm giác khô, ngứa hoặc rát trong họng. Người bệnh có thể cảm thấy khó chịu, khô cổ và đôi khi bị mất giọng. Cơn ho khan có thể xảy ra liên tục hoặc thỉnh thoảng, đặc biệt vào ban đêm hoặc khi thay đổi thời tiết. Một số trường hợp, ho khan còn kèm theo các triệu chứng khác như khó thở, tức ngực, hoặc đau họng.

Khi ho khan kéo dài, bệnh nhân cũng có thể gặp phải cảm giác mệt mỏi, suy giảm khả năng ăn uống và ngủ nghỉ. Trong các trường hợp nặng, ho khan có thể dẫn đến tình trạng tổn thương niêm mạc họng hoặc cổ họng, gây viêm nhiễm và khó điều trị. Do đó, việc phát hiện kịp thời các triệu chứng này và tìm ra nguyên nhân gốc rễ là rất quan trọng trong quá trình điều trị và phục hồi sức khỏe.

Nguyên nhân gây ho khan

Ho khan có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các yếu tố môi trường cho đến các bệnh lý nội khoa nghiêm trọng. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến gây ho khan:

• Nhiễm virus hoặc vi khuẩn: Các bệnh cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản cấp tính do virus hoặc vi khuẩn có thể gây ra ho khan. Trong những trường hợp này, ho thường xuất hiện đột ngột và kéo dài vài ngày đến vài tuần.

• Dị ứng: Việc tiếp xúc với các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi bẩn, hoặc lông động vật có thể kích thích đường hô hấp và dẫn đến ho khan. Dị ứng cũng có thể gây ngứa họng và chảy nước mũi, làm tình trạng ho khan trở nên nghiêm trọng hơn.

• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Khi dịch dạ dày trào ngược lên thực quản, nó có thể làm kích thích niêm mạc họng, gây ho khan. Triệu chứng này thường trở nên tồi tệ hơn sau khi ăn hoặc khi nằm xuống.

• Khói và ô nhiễm không khí: Hít phải khói thuốc lá, hóa chất hoặc các chất ô nhiễm môi trường có thể gây kích ứng niêm mạc họng, dẫn đến ho khan kéo dài.

• Rối loạn thần kinh cơ: Một số tình trạng như rối loạn thần kinh hoặc tổn thương dây thần kinh có thể làm suy yếu cơ chế ho, khiến ho trở nên khô và kéo dài.

• Bệnh lý phổi mãn tính: Các bệnh như hen suyễn, COPD hoặc ung thư phổi có thể gây ra ho khan kéo dài. Trong những trường hợp này, ho khan có thể là dấu hiệu sớm của bệnh lý tiềm ẩn.

• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc ức chế ACE được sử dụng trong điều trị huyết áp cao, có thể gây ho khan như một tác dụng phụ.

Đối tượng dễ mắc ho khan

Ho khan có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng một số đối tượng dưới đây có nguy cơ cao mắc phải triệu chứng này:

• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người có hệ miễn dịch suy giảm, do bệnh lý như HIV/AIDS, hoặc những người đang điều trị ung thư, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, dễ bị nhiễm virus hoặc vi khuẩn dẫn đến ho khan.

• Người mắc bệnh lý hô hấp mãn tính: Những bệnh nhân bị hen suyễn, viêm phế quản mãn tính, hay COPD dễ gặp phải ho khan do đường hô hấp thường xuyên bị viêm nhiễm hoặc kích thích.

• Người tiếp xúc với khói thuốc hoặc ô nhiễm: Những người sống trong môi trường có nhiều khói thuốc lá hoặc ô nhiễm không khí có nguy cơ mắc ho khan cao hơn vì những yếu tố này làm tổn thương niêm mạc đường hô hấp.

• Người mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản: Những bệnh nhân bị GERD cũng dễ gặp phải ho khan do acid dạ dày trào ngược lên thực quản, gây kích ứng cổ họng.

• Người cao tuổi: Người cao tuổi có hệ miễn dịch yếu và dễ mắc các bệnh lý hô hấp hoặc các bệnh lý liên quan đến tim mạch, khiến họ dễ gặp phải ho khan kéo dài.

• Phụ nữ mang thai: Phụ nữ trong thai kỳ có thể gặp phải ho khan do sự thay đổi hormone và tác động của các yếu tố bên ngoài, như cảm lạnh, viêm họng hay các yếu tố dị ứng.

• Những người làm việc trong môi trường có chất kích thích: Những công nhân làm việc trong môi trường có hóa chất, bụi bẩn hoặc khói như các nhà máy, xưởng sơn, hoặc các cơ sở chế biến thực phẩm có nguy cơ mắc ho khan cao hơn.

Biến chứng khi ho khan kéo dài

Ho khan, nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là các biến chứng phổ biến của ho khan kéo dài:

• Tổn thương niêm mạc họng và thanh quản: Ho kéo dài có thể làm tổn thương lớp niêm mạc trong cổ họng và thanh quản, gây viêm, khô, và đau rát. Điều này khiến cho cơn ho càng trở nên khó chịu và khó điều trị hơn.

• Rối loạn giấc ngủ: Ho khan thường xuyên, đặc biệt là vào ban đêm, có thể gây gián đoạn giấc ngủ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể mà còn làm giảm năng suất làm việc và khả năng tập trung vào ban ngày.

• Mất tiếng: Khi ho khan kéo dài và liên tục, dây thanh quản có thể bị tổn thương, dẫn đến tình trạng mất tiếng hoặc khàn tiếng. Đây là một biến chứng khá phổ biến và ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng giao tiếp của người bệnh.

• Viêm nhiễm thứ phát: Ho khan kéo dài có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các vi khuẩn hoặc virus xâm nhập và gây nhiễm trùng. Các bệnh lý như viêm phế quản, viêm phổi có thể phát triển nếu nguyên nhân gây ho không được điều trị hiệu quả.

• Khó thở: Trong những trường hợp nghiêm trọng, ho khan có thể dẫn đến tình trạng khó thở, đặc biệt là khi có sự tham gia của các bệnh lý hô hấp mãn tính như hen suyễn hoặc COPD. Tình trạng này cần được điều trị ngay để tránh các vấn đề về hô hấp nghiêm trọng.

• Giảm chất lượng cuộc sống: Ho khan kéo dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, khiến họ cảm thấy mệt mỏi, lo âu và căng thẳng. Điều này có thể làm giảm sự tham gia vào các hoạt động xã hội và công việc.

Chẩn đoán ho khan

Chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây ho khan rất quan trọng để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Các bác sĩ thường sẽ thực hiện một số xét nghiệm và kiểm tra để xác định nguyên nhân và mức độ của ho khan. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán phổ biến:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về lịch sử bệnh tật, triệu chứng đi kèm và môi trường sống của bệnh nhân. Việc này giúp xác định những yếu tố có thể gây ra ho khan như nhiễm virus, dị ứng, hoặc các bệnh lý khác.

• Xét nghiệm dịch họng: Nếu nghi ngờ vi khuẩn hoặc vi rút là nguyên nhân gây ho khan, bác sĩ có thể lấy mẫu dịch họng để xét nghiệm. Điều này giúp xác định sự hiện diện của vi khuẩn hay virus gây bệnh.

• X-quang ngực: Nếu ho khan kéo dài hoặc có kèm theo các triệu chứng như khó thở, đau ngực, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện X-quang ngực để loại trừ các bệnh lý về phổi, như viêm phổi, ung thư phổi hoặc các bệnh lý khác.

• Nội soi họng và thanh quản: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định nội soi họng và thanh quản để kiểm tra sự tổn thương của niêm mạc họng hoặc thanh quản. Đây là phương pháp chẩn đoán quan trọng khi ho khan liên quan đến các vấn đề về thanh quản hoặc dây thanh âm.

• Xét nghiệm chức năng phổi: Nếu nghi ngờ ho khan có liên quan đến các bệnh lý hô hấp như hen suyễn, COPD, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm chức năng phổi để đo lường khả năng hoạt động của phổi và tìm ra nguyên nhân gây ho.

• Đo pH thực quản: Trong trường hợp ho khan nghi ngờ do bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD), bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện xét nghiệm đo pH thực quản để đánh giá mức độ acid dạ dày trào ngược và xác định sự ảnh hưởng đến đường hô hấp.

Chẩn đoán chính xác không chỉ giúp xác định nguyên nhân gây ho khan mà còn giúp lập kế hoạch điều trị hiệu quả và ngăn ngừa các biến chứng tiềm ẩn.

Khi nào cần gặp bác sĩ khi bị ho khan?

Ho khan có thể là triệu chứng của nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người bệnh cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế kịp thời để tránh các biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy bạn cần gặp bác sĩ:

• Ho kéo dài: Nếu ho khan kéo dài hơn ba tuần mà không có dấu hiệu thuyên giảm, điều này có thể chỉ ra một vấn đề nghiêm trọng hơn như bệnh lý hô hấp mãn tính hoặc ung thư phổi, và cần được kiểm tra.

• Khó thở hoặc đau ngực: Nếu bạn cảm thấy khó thở, tức ngực, hoặc đau ngực khi ho, đây có thể là dấu hiệu của bệnh lý tim mạch hoặc vấn đề về phổi cần được khám ngay.

• Ho kèm theo sốt cao hoặc mệt mỏi: Ho khan kết hợp với triệu chứng sốt cao, mệt mỏi hoặc các dấu hiệu nhiễm trùng khác có thể cho thấy bạn đang bị viêm nhiễm nghiêm trọng như viêm phổi hoặc viêm phế quản.

• Ho có máu hoặc đờm lạ: Nếu cơn ho khan của bạn kèm theo đờm có lẫn máu hoặc có màu sắc lạ (như vàng hoặc xanh), điều này có thể chỉ ra nhiễm trùng nghiêm trọng hoặc vấn đề về phổi.

• Mất giọng hoặc khàn tiếng kéo dài: Nếu ho khan làm bạn mất giọng hoặc bị khàn tiếng kéo dài, có thể bạn đang gặp phải vấn đề ở thanh quản, cần được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa.

• Sự thay đổi trong thói quen sinh hoạt hoặc giấc ngủ: Nếu ho khan làm gián đoạn giấc ngủ của bạn hoặc ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày như làm việc, ăn uống, bạn nên gặp bác sĩ để tìm hiểu nguyên nhân và có giải pháp điều trị kịp thời.

Phòng ngừa ho khan hiệu quả

Mặc dù không thể hoàn toàn ngăn chặn ho khan, nhưng với một số biện pháp phòng ngừa đơn giản, bạn có thể giảm nguy cơ mắc phải triệu chứng này. Dưới đây là những cách giúp bạn phòng ngừa ho khan:

• Giữ vệ sinh cá nhân tốt: Rửa tay thường xuyên và tránh tiếp xúc với người bệnh có thể giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh lý truyền nhiễm như cảm lạnh hay viêm họng, những nguyên nhân phổ biến gây ho khan.

• Bảo vệ đường hô hấp khỏi ô nhiễm và khói thuốc: Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, hóa chất và các chất gây ô nhiễm không khí. Sử dụng khẩu trang khi ra ngoài trong môi trường ô nhiễm có thể giúp bảo vệ hệ hô hấp.

• Duy trì độ ẩm trong không khí: Đặc biệt trong mùa đông, khi không khí khô hanh, việc sử dụng máy tạo độ ẩm hoặc xông hơi có thể giúp làm dịu cổ họng và giảm nguy cơ viêm nhiễm gây ho khan.

• Tránh các yếu tố dị ứng: Nếu bạn biết mình có dị ứng với phấn hoa, bụi bẩn hoặc lông động vật, hãy hạn chế tiếp xúc với những yếu tố này. Sử dụng thuốc chống dị ứng hoặc các biện pháp phòng tránh dị ứng khi cần thiết.

• Chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh: Duy trì một chế độ ăn uống cân đối, giàu vitamin C và chất chống oxy hóa có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý đường hô hấp. Ngoài ra, việc tập thể dục đều đặn giúp nâng cao sức khỏe tổng thể và bảo vệ hệ hô hấp.

• Điều trị bệnh lý nền kịp thời: Nếu bạn đã có tiền sử mắc các bệnh lý như hen suyễn, trào ngược dạ dày thực quản hay viêm phế quản mãn tính, việc điều trị và kiểm soát các bệnh lý này sẽ giúp ngăn ngừa ho khan tái phát.

• Cẩn thận với thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc huyết áp cao (như thuốc ức chế ACE), có thể gây ho khan như một tác dụng phụ. Nếu bạn đang dùng loại thuốc này và gặp phải ho khan, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để tìm giải pháp thay thế phù hợp.

Việc thực hiện những biện pháp phòng ngừa này có thể giúp bạn giảm thiểu nguy cơ gặp phải tình trạng ho khan và giữ cho hệ hô hấp luôn khỏe mạnh.

Phương pháp điều trị ho khan

Điều trị ho khan phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra triệu chứng. Việc áp dụng phương pháp điều trị phù hợp không chỉ giúp giảm bớt cơn ho mà còn ngăn ngừa các biến chứng tiềm ẩn. Dưới đây là các phương pháp điều trị ho khan hiệu quả.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Thuốc Tây y là lựa chọn phổ biến khi ho khan do các nguyên nhân nhiễm trùng, dị ứng, hoặc bệnh lý khác. Dưới đây là các nhóm thuốc thường được sử dụng:

• Thuốc giảm ho (suppressant): Các thuốc này giúp làm dịu cơn ho khan, đặc biệt khi cơn ho gây khó chịu hoặc gián đoạn giấc ngủ. Thuốc như Dextromethorphan (có trong các sản phẩm như Robitussin DM) là thuốc giảm ho hiệu quả, thường được sử dụng khi ho không có đờm và không có nguyên nhân nhiễm trùng.

• Thuốc kháng histamine: Khi ho khan liên quan đến dị ứng hoặc viêm mũi dị ứng, các thuốc kháng histamine có thể giúp giảm triệu chứng. Các thuốc như Loratadine (Claritin) hoặc Cetirizine (Zyrtec) giúp giảm sự phản ứng của cơ thể với các chất dị ứng như phấn hoa, bụi, hoặc lông động vật.

• Thuốc giảm viêm: Nếu ho khan do viêm nhiễm hoặc do trào ngược dạ dày thực quản, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giảm viêm không steroid (NSAIDs) như Ibuprofen hoặc Paracetamol để giảm tình trạng viêm ở họng, giúp làm dịu cơn ho.

• Thuốc điều trị trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Nếu ho khan xuất phát từ trào ngược dạ dày, các thuốc giảm acid dạ dày như Omeprazole (Prilosec) hoặc Ranitidine (Zantac) có thể được chỉ định để giảm triệu chứng và ngăn ngừa acid dạ dày trào ngược lên thực quản, gây kích ứng họng.

Điều trị bằng phương pháp tự nhiên

Bên cạnh việc sử dụng thuốc Tây y, nhiều người cũng tìm đến các phương pháp tự nhiên để giảm bớt cơn ho khan. Dưới đây là những biện pháp tự nhiên có thể hỗ trợ hiệu quả trong việc điều trị ho khan:

• Sử dụng mật ong: Mật ong là một phương thuốc tự nhiên có tác dụng làm dịu cổ họng, giảm kích ứng và khô họng. Bạn có thể dùng một thìa mật ong trước khi đi ngủ hoặc pha mật ong với nước ấm để giảm ho khan hiệu quả.

• Sử dụng gừng: Gừng có tính chất kháng viêm và chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp làm dịu đường hô hấp và giảm viêm họng. Bạn có thể thêm gừng vào trà nóng hoặc uống nước gừng tươi để cải thiện tình trạng ho khan.

• Xông hơi với tinh dầu: Xông hơi với các tinh dầu như Tinh dầu bạc hà hoặc Tinh dầu khuynh diệp có thể giúp làm mềm niêm mạc đường hô hấp, giảm tình trạng ho khan và làm dịu cảm giác khó chịu ở cổ họng.

• Uống nước ấm với chanh: Chanh chứa vitamin C và có tác dụng chống viêm, trong khi nước ấm giúp làm dịu cổ họng. Pha nước ấm với một chút nước cốt chanh có thể làm giảm cảm giác khô cổ và ho khan.

Điều trị hỗ trợ từ Đông y

Trong y học cổ truyền, ho khan thường được coi là dấu hiệu của sự mất cân bằng trong cơ thể, như khí huyết không lưu thông hoặc hỏa độc trong phế. Các phương pháp điều trị từ Đông y có thể giúp bổ sung và cân bằng lại cơ thể, giúp cải thiện tình trạng ho khan.

• Châm cứu: Châm cứu là một phương pháp phổ biến trong Đông y để điều trị ho khan. Việc kích thích các huyệt đạo liên quan đến phế và hô hấp có thể giúp giảm cơn ho và làm dịu cổ họng.

• Thuốc thảo dược: Một số bài thuốc thảo dược có tác dụng giảm ho, tiêu đờm và điều hòa phế kinh. Các loại thảo dược như Cát cánh, Bạc hà, Hương nhu có thể được sử dụng dưới dạng trà hoặc viên thuốc để cải thiện tình trạng ho khan.

• Xoa bóp hoặc bấm huyệt: Bấm huyệt hoặc xoa bóp nhẹ nhàng vùng ngực và cổ có thể giúp thư giãn các cơ hô hấp, giúp giảm bớt cơn ho và cải thiện sự thông thoáng của đường hô hấp.

Điều trị bằng thay đổi lối sống và chế độ ăn uống

Bên cạnh việc sử dụng thuốc và các biện pháp tự nhiên, điều chỉnh lối sống và chế độ ăn uống cũng rất quan trọng để giảm nguy cơ ho khan tái phát.

• Giữ ấm cơ thể: Tránh để cơ thể bị lạnh, đặc biệt là vùng cổ và ngực, sẽ giúp giảm nguy cơ bị cảm lạnh và các bệnh lý hô hấp gây ho khan.

• Duy trì độ ẩm không khí: Sử dụng máy tạo độ ẩm trong không khí, đặc biệt trong mùa đông, có thể giúp giữ ẩm cho niêm mạc họng, giảm cảm giác khô rát và ho khan.

• Hạn chế tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng: Nếu ho khan của bạn liên quan đến dị ứng, hãy hạn chế tiếp xúc với các yếu tố gây dị ứng như phấn hoa, bụi hoặc lông động vật. Sử dụng các biện pháp phòng ngừa dị ứng sẽ giúp giảm triệu chứng ho khan.

Với các phương pháp điều trị trên, việc lựa chọn phương pháp phù hợp tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ ho khan. Điều trị kịp thời sẽ giúp giảm thiểu các triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng không mong muốn liên quan đến ho khan.