Quai Bị Gây Vô Sinh Như Thế Nào? Nguy Cơ & Cách Phòng Tránh

Đặt lịch hẹn

×

Bác sĩ CKII Lê Hữu Tuấn

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên. Tuy nhiên, ít ai ngờ rằng căn bệnh này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe sinh sản, đặc biệt là ở nam giới. Vậy tại sao quai bị lại gây vô sinh? Nguyên nhân chủ yếu đến từ biến chứng viêm tinh hoàn, có thể làm suy giảm hoặc mất hoàn toàn khả năng sản xuất tinh trùng. Không chỉ nam giới, nữ giới mắc quai bị cũng có nguy cơ bị ảnh hưởng đến buồng trứng, gây rối loạn chức năng sinh sản. Việc hiểu rõ về bệnh quai bị và cách phòng tránh là điều quan trọng để bảo vệ sức khỏe sinh sản lâu dài.

Quai bị và những ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm do virus quai bị (Mumps virus) thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Căn bệnh này có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể, nhưng đáng lo ngại nhất là tác động tiêu cực đến hệ thống sinh sản, đặc biệt là ở nam giới. Khi virus quai bị tấn công tuyến sinh dục, nó có thể gây ra viêm tinh hoàn ở nam hoặc viêm buồng trứng ở nữ, dẫn đến nguy cơ vô sinh.

Virus quai bị ảnh hưởng đến cơ thể như thế nào?

Sau khi xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, virus quai bị nhân lên trong niêm mạc mũi họng, sau đó lan đến các tuyến nước bọt và các cơ quan khác. Giai đoạn ủ bệnh thường kéo dài từ 16 – 18 ngày, sau đó người bệnh bắt đầu có các triệu chứng như sốt, sưng đau tuyến mang tai, đau đầu, mệt mỏi.

Ngoài việc ảnh hưởng đến tuyến nước bọt, virus quai bị còn có thể lây lan đến các cơ quan sinh dục và hệ thần kinh trung ương. Đây là lý do khiến bệnh có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng về lâu dài, bao gồm nguy cơ vô sinh ở cả nam và nữ.

Tại sao quai bị lại gây vô sinh ở nam giới?

Biến chứng nguy hiểm nhất của quai bị đối với sức khỏe sinh sản nam giới là viêm tinh hoàn. Khoảng 20 – 30% nam giới mắc quai bị sau tuổi dậy thì có thể bị viêm tinh hoàn, và trong số đó, khoảng 10 – 30% có nguy cơ vô sinh.

Viêm tinh hoàn do quai bị diễn ra như thế nào?

Viêm tinh hoàn thường xuất hiện sau 4 – 8 ngày kể từ khi bệnh quai bị khởi phát. Một hoặc cả hai bên tinh hoàn có thể bị sưng đau, kèm theo sốt cao, buồn nôn, nhức mỏi cơ thể. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng viêm có thể dẫn đến:

• Teo tinh hoàn: Khoảng 30 – 50% nam giới bị viêm tinh hoàn do quai bị sẽ gặp tình trạng tinh hoàn bị teo nhỏ, làm giảm chức năng sản xuất tinh trùng.
• Suy giảm số lượng và chất lượng tinh trùng: Viêm tinh hoàn có thể làm tổn thương mô tinh hoàn, dẫn đến giảm khả năng sản xuất tinh trùng, làm tăng nguy cơ vô sinh.
• Mất hoàn toàn chức năng sinh tinh: Trong một số trường hợp nặng, cả hai tinh hoàn có thể bị tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến vô sinh vĩnh viễn.

Mức độ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản tùy thuộc vào mức độ viêm nhiễm và cách điều trị. Nếu chỉ có một bên tinh hoàn bị tổn thương nhẹ, khả năng sinh sản vẫn có thể được bảo tồn, nhưng nếu cả hai bên đều bị viêm nặng, nguy cơ vô sinh là rất cao.

Quai bị có thể gây vô sinh ở nữ giới không?

Mặc dù biến chứng viêm buồng trứng do quai bị ít gặp hơn viêm tinh hoàn, nhưng vẫn có thể xảy ra, đặc biệt là ở nữ giới sau tuổi dậy thì.

Viêm buồng trứng do quai bị có nguy hiểm không?

Khoảng 5% phụ nữ mắc quai bị có thể bị viêm buồng trứng. Các triệu chứng bao gồm đau bụng dưới, sốt, rối loạn kinh nguyệt. Mặc dù viêm buồng trứng do quai bị hiếm khi gây vô sinh hoàn toàn, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản theo nhiều cách:

• Rối loạn rụng trứng: Viêm buồng trứng có thể làm thay đổi chu kỳ kinh nguyệt, gây khó khăn trong việc thụ thai.
• Tăng nguy cơ suy buồng trứng sớm: Một số trường hợp có thể bị suy giảm dự trữ buồng trứng, làm giảm khả năng mang thai.
• Tắc nghẽn ống dẫn trứng: Nếu viêm nhiễm lan rộng, nó có thể gây ra tắc ống dẫn trứng, khiến tinh trùng khó gặp trứng.

Mặc dù viêm buồng trứng do quai bị hiếm khi gây vô sinh hoàn toàn, nhưng nó vẫn có thể làm giảm khả năng mang thai ở nữ giới. Vì vậy, phụ nữ cũng không nên chủ quan trước bệnh quai bị.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ vô sinh do quai bị

Không phải ai mắc quai bị cũng bị vô sinh, nhưng một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ này, bao gồm:

• Mắc quai bị sau tuổi dậy thì: Trẻ em dưới 10 tuổi mắc quai bị thường ít gặp biến chứng sinh sản, nhưng nam giới trưởng thành mắc bệnh có nguy cơ bị viêm tinh hoàn cao hơn.
• Không tiêm phòng vaccine quai bị: Vaccine là biện pháp bảo vệ tốt nhất giúp ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm của bệnh.
• Không điều trị kịp thời: Nếu viêm tinh hoàn hoặc viêm buồng trứng không được điều trị sớm, nguy cơ tổn thương vĩnh viễn cơ quan sinh sản sẽ cao hơn.
• Mắc quai bị nhiều lần: Mặc dù hiếm gặp, nhưng vẫn có trường hợp bị quai bị lần thứ hai, làm tăng nguy cơ biến chứng.

Việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng để hạn chế những ảnh hưởng của quai bị đến sức khỏe sinh sản. Nhưng đâu là phương pháp phòng tránh hiệu quả nhất?

Cách phòng tránh quai bị và nguy cơ vô sinh

Để bảo vệ sức khỏe sinh sản, việc phòng tránh bệnh quai bị là vô cùng quan trọng. Dưới đây là các biện pháp hiệu quả giúp giảm nguy cơ mắc quai bị và biến chứng liên quan.

Tiêm vaccine phòng quai bị

• Tiêm vaccine quai bị là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và ngăn chặn biến chứng nguy hiểm.
• Vaccine quai bị thường được kết hợp trong vaccine MMR (sởi – quai bị – rubella) hoặc MMRV (sởi – quai bị – rubella – thủy đậu).
• Lịch tiêm chủng khuyến nghị:
  • Mũi 1: Khi trẻ được 12 – 15 tháng tuổi.
  • Mũi 2: Khi trẻ từ 4 – 6 tuổi.
  • Nếu chưa tiêm đủ 2 mũi khi còn nhỏ, người lớn có thể tiêm bù bất cứ lúc nào, đặc biệt là trước tuổi trưởng thành.

Tăng cường hệ miễn dịch

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giàu vitamin C, vitamin A và kẽm giúp tăng cường đề kháng.
• Tập luyện thể dục thường xuyên giúp cơ thể khỏe mạnh, tăng khả năng chống lại virus.
• Ngủ đủ giấc, giảm căng thẳng để duy trì hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả.

Hạn chế tiếp xúc với nguồn lây

• Tránh tiếp xúc với người đang mắc quai bị, đặc biệt là trong thời gian 7 – 9 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng.
• Nếu trong gia đình hoặc lớp học có người mắc quai bị, cần thực hiện cách ly để hạn chế lây lan.
• Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.

Theo dõi và điều trị kịp thời khi mắc quai bị

Nếu không may mắc quai bị, cần thực hiện các biện pháp sau để giảm nguy cơ biến chứng:

• Nghỉ ngơi hoàn toàn trong giai đoạn sốt và sưng tuyến nước bọt.
• Uống nhiều nước, ăn thức ăn mềm, dễ tiêu hóa để tránh kích thích vùng hàm.
• Tránh vận động mạnh, đặc biệt là nam giới nên hạn chế các hoạt động có thể gây chấn động tinh hoàn.
• Khi có dấu hiệu viêm tinh hoàn (sưng đau tinh hoàn, sốt cao), cần đến cơ sở y tế ngay để được điều trị kịp thời.

Phương pháp điều trị khi bị viêm tinh hoàn hoặc viêm buồng trứng do quai bị

Nếu quai bị gây biến chứng viêm tinh hoàn hoặc viêm buồng trứng, việc điều trị kịp thời là yếu tố quyết định khả năng sinh sản về sau.

Điều trị viêm tinh hoàn do quai bị

Hiện nay chưa có thuốc đặc trị virus quai bị, do đó, điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng và hỗ trợ phục hồi. Khi bị viêm tinh hoàn, người bệnh cần:

• Nghỉ ngơi tại giường, kê cao tinh hoàn bằng băng hỗ trợ để giảm đau và sưng.
• Chườm lạnh vùng bìu để giảm viêm.
• Sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ.
• Trong trường hợp viêm tinh hoàn nặng, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc kháng viêm corticosteroid để hạn chế tổn thương mô tinh hoàn.

Sau giai đoạn viêm cấp tính, nếu tinh hoàn có dấu hiệu teo hoặc suy giảm chức năng sinh sản, bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm tinh dịch đồ để đánh giá chất lượng tinh trùng. Nếu số lượng và chất lượng tinh trùng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, người bệnh có thể cần đến các phương pháp hỗ trợ sinh sản như thụ tinh nhân tạo (IUI) hoặc thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

Điều trị viêm buồng trứng do quai bị

Viêm buồng trứng do quai bị thường nhẹ hơn viêm tinh hoàn, nhưng vẫn cần theo dõi và điều trị đúng cách:

• Nghỉ ngơi, uống nhiều nước và bổ sung dinh dưỡng đầy đủ.
• Dùng thuốc giảm đau nếu có triệu chứng đau bụng dưới.
• Theo dõi chu kỳ kinh nguyệt, nếu có dấu hiệu rối loạn kéo dài, cần thăm khám bác sĩ để kiểm tra chức năng buồng trứng.

Trong một số trường hợp suy giảm chức năng buồng trứng, bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp hỗ trợ sinh sản để tăng cơ hội mang thai.

Câu hỏi thường gặp về quai bị và vô sinh

1. Tất cả nam giới mắc quai bị đều bị vô sinh không?

Không. Chỉ những trường hợp bị biến chứng viêm tinh hoàn nặng, tổn thương cả hai bên tinh hoàn mới có nguy cơ vô sinh vĩnh viễn. Nếu chỉ bị viêm nhẹ hoặc một bên tinh hoàn, khả năng sinh sản vẫn có thể được bảo tồn.

2. Quai bị có thể gây vô sinh ở nữ giới không?

Mặc dù hiếm gặp, nhưng viêm buồng trứng do quai bị có thể làm rối loạn rụng trứng, ảnh hưởng đến khả năng thụ thai. Tuy nhiên, rất ít trường hợp dẫn đến vô sinh hoàn toàn.

3. Người đã mắc quai bị có thể bị lại không?

Hầu hết những người mắc quai bị một lần sẽ có miễn dịch suốt đời, nhưng trong một số trường hợp rất hiếm, người bệnh vẫn có thể bị tái nhiễm nếu hệ miễn dịch suy yếu.

4. Quai bị có lây qua đường tình dục không?

Không. Quai bị là bệnh lây truyền qua đường hô hấp, chủ yếu qua nước bọt hoặc dịch tiết từ người nhiễm bệnh.

5. Nếu đã mắc quai bị, có cần tiêm vaccine nữa không?

Không cần. Nếu đã mắc quai bị, cơ thể đã có miễn dịch tự nhiên với virus, không cần tiêm phòng nữa.

Kết luận

Quai bị là một bệnh lành tính nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe sinh sản, đặc biệt là ở nam giới. Viêm tinh hoàn và viêm buồng trứng do quai bị có thể làm suy giảm khả năng sinh sản, thậm chí gây vô sinh nếu không được điều trị kịp thời. Tiêm vaccine đầy đủ, duy trì lối sống lành mạnh và theo dõi sát sao khi mắc bệnh là những biện pháp quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe sinh sản. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào liên quan đến tinh hoàn hoặc buồng trứng sau khi mắc quai bị, hãy đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời.