Viêm phế quản cấp: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác sĩ CKI Bác sĩ Phan Đình Long

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Viêm phế quản cấp là bệnh lý hô hấp phổ biến, đặc biệt khi thời tiết thay đổi hoặc trong mùa lạnh. Tình trạng này xảy ra khi niêm mạc phế quản bị viêm nhiễm, gây ra các triệu chứng như ho, khó thở, đờm nhiều và đôi khi sốt. Mặc dù bệnh có thể tự khỏi sau vài tuần, nhưng nếu không điều trị đúng cách, viêm phế quản cấp có thể tiến triển thành các biến chứng nguy hiểm. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến bệnh, ai có nguy cơ cao mắc phải và cách điều trị hiệu quả là gì?

Nguyên nhân gây viêm phế quản cấp

Viêm phế quản cấp chủ yếu do virus gây ra, tuy nhiên, một số tác nhân khác cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Nhiễm virus và vi khuẩn

• Virus: Khoảng 85–95% trường hợp viêm phế quản cấp là do virus, phổ biến nhất là virus cúm, rhinovirus, adenovirus và virus hợp bào hô hấp (RSV). Những loại virus này lây lan qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc với bề mặt nhiễm mầm bệnh.

• Vi khuẩn: Một số trường hợp viêm phế quản cấp do vi khuẩn như Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae hoặc Bordetella pertussis (gây ho gà). Dù ít gặp hơn, nhưng viêm phế quản cấp do vi khuẩn thường kéo dài hơn và có thể gây biến chứng nghiêm trọng.

Yếu tố môi trường và lối sống

• Khói thuốc lá: Người hút thuốc lá hoặc hít phải khói thuốc thụ động có nguy cơ cao bị viêm phế quản cấp do tổn thương niêm mạc phế quản, tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn xâm nhập.

• Ô nhiễm không khí: Tiếp xúc với khói bụi, hóa chất độc hại, khí thải công nghiệp có thể kích thích đường hô hấp, làm tăng nguy cơ viêm phế quản cấp.

• Thay đổi thời tiết đột ngột: Không khí lạnh và độ ẩm thấp làm suy giảm miễn dịch đường hô hấp, dễ dẫn đến nhiễm trùng.

Việc kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ này có thể giúp giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh viêm phế quản cấp, nhưng liệu có biện pháp nào giúp ngăn ngừa bệnh một cách hiệu quả hơn?

Triệu chứng nhận biết viêm phế quản cấp

Viêm phế quản cấp có biểu hiện giống với nhiều bệnh lý hô hấp khác, nhưng một số dấu hiệu đặc trưng có thể giúp nhận diện bệnh sớm.

Ho kéo dài và tiết nhiều đờm

• Ho là triệu chứng chính của viêm phế quản cấp, có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tuần. Ban đầu, ho khan nhưng sau đó có thể xuất hiện đờm nhầy hoặc đờm vàng, xanh tùy theo mức độ nhiễm trùng.

• Nếu đờm có màu xanh đậm hoặc kèm theo máu, có thể đây là dấu hiệu nhiễm khuẩn hoặc biến chứng nghiêm trọng hơn.

Khó thở và tức ngực

• Khi đường thở bị viêm và tăng tiết chất nhầy, người bệnh có thể cảm thấy khó thở, đặc biệt khi vận động mạnh hoặc nằm xuống.

• Một số trường hợp nặng hơn có thể kèm theo tiếng khò khè khi thở.

Sốt và mệt mỏi

• Viêm phế quản cấp do virus thường gây sốt nhẹ, trong khi nhiễm khuẩn có thể làm nhiệt độ cơ thể tăng cao hơn.

• Cảm giác mệt mỏi, đau nhức cơ thể cũng thường gặp do hệ miễn dịch hoạt động để chống lại mầm bệnh.

Tuy nhiên, không phải ai cũng có đầy đủ các triệu chứng trên. Vậy làm thế nào để chẩn đoán chính xác viêm phế quản cấp và phân biệt với các bệnh lý hô hấp khác?

Phương pháp chẩn đoán viêm phế quản cấp

Việc chẩn đoán viêm phế quản cấp chủ yếu dựa trên triệu chứng lâm sàng, nhưng trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng hơn.

Khám lâm sàng

• Bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng, thời gian kéo dài của cơn ho và các yếu tố nguy cơ như tiếp xúc với khói thuốc, hóa chất hay người bị nhiễm trùng hô hấp.

• Nghe phổi bằng ống nghe để phát hiện các âm thanh bất thường như tiếng rít hoặc khò khè.

Xét nghiệm cận lâm sàng

• X-quang phổi: Giúp loại trừ viêm phổi hoặc các bệnh lý phổi khác nếu bệnh nhân có sốt cao, khó thở nghiêm trọng hoặc tiền sử bệnh phổi mạn tính.

• Xét nghiệm đờm: Trong một số trường hợp nghi ngờ nhiễm khuẩn, bác sĩ có thể lấy mẫu đờm để xét nghiệm tìm vi khuẩn gây bệnh.

• Xét nghiệm máu: Được chỉ định khi có dấu hiệu nhiễm trùng nặng để kiểm tra số lượng bạch cầu và chỉ số viêm.

Dựa trên kết quả chẩn đoán, bác sĩ sẽ đưa ra hướng điều trị phù hợp. Nhưng liệu viêm phế quản cấp có cần dùng kháng sinh hay không?

Phương pháp điều trị viêm phế quản cấp

Viêm phế quản cấp thường tự khỏi sau 1–3 tuần mà không cần điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, một số trường hợp cần can thiệp y tế để giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

Điều trị triệu chứng tại nhà

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Giúp cơ thể có thời gian phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch.

• Uống nhiều nước: Duy trì độ ẩm cho niêm mạc phế quản, làm loãng đờm và giúp cơ thể đào thải chất nhầy dễ dàng hơn.

• Sử dụng máy tạo độ ẩm: Không khí khô có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm phế quản. Máy tạo độ ẩm giúp giữ độ ẩm tối ưu trong không gian sống.

• Dùng nước muối sinh lý: Súc miệng hoặc xịt mũi bằng nước muối sinh lý giúp làm sạch đường hô hấp và giảm kích ứng.

Sử dụng thuốc điều trị

• Thuốc giảm ho: Được chỉ định khi ho quá nhiều, gây ảnh hưởng đến giấc ngủ hoặc sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, nếu có đờm, không nên dùng thuốc ức chế ho vì có thể khiến chất nhầy ứ đọng trong phế quản.

• Thuốc long đờm: Giúp làm loãng đờm, dễ dàng tống xuất ra ngoài.

• Thuốc hạ sốt, giảm đau: Acetaminophen hoặc ibuprofen có thể giúp hạ sốt và giảm đau nhức cơ thể.

• Thuốc giãn phế quản: Dành cho bệnh nhân có tiền sử hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) để giảm co thắt đường thở.

Có cần dùng kháng sinh không?

• Kháng sinh không có tác dụng với viêm phế quản cấp do virus, vốn chiếm phần lớn các trường hợp mắc bệnh.

• Chỉ sử dụng kháng sinh khi có bằng chứng nhiễm khuẩn (đờm xanh đục, sốt cao kéo dài, xét nghiệm đờm dương tính với vi khuẩn).

• Việc lạm dụng kháng sinh có thể dẫn đến kháng thuốc, gây hại cho sức khỏe về lâu dài.

Điều trị viêm phế quản cấp chủ yếu là kiểm soát triệu chứng. Vậy có cách nào để phòng tránh bệnh hiệu quả không?

Cách phòng ngừa viêm phế quản cấp

Viêm phế quản cấp có thể được ngăn ngừa bằng các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp và tăng cường hệ miễn dịch.

Tiêm phòng đầy đủ

• Vắc-xin cúm: Vi-rút cúm là nguyên nhân phổ biến gây viêm phế quản cấp, do đó tiêm phòng hằng năm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

• Vắc-xin phế cầu: Đặc biệt quan trọng với người cao tuổi, trẻ nhỏ và người mắc bệnh mạn tính để ngăn ngừa nhiễm trùng phổi do vi khuẩn phế cầu.

Giữ vệ sinh cá nhân

• Rửa tay thường xuyên: Sử dụng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay giúp loại bỏ vi khuẩn và virus gây bệnh.

• Đeo khẩu trang khi ra ngoài: Giúp hạn chế tiếp xúc với khói bụi, ô nhiễm và mầm bệnh trong không khí.

• Tránh tiếp xúc với người bệnh: Đặc biệt trong mùa dịch, nên hạn chế tiếp xúc gần với người bị cảm lạnh hoặc cúm.

Duy trì lối sống lành mạnh

• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc làm suy yếu hệ thống miễn dịch và gây tổn thương niêm mạc phế quản, tăng nguy cơ mắc viêm phế quản.

• Tăng cường dinh dưỡng: Chế độ ăn giàu vitamin C, D và kẽm giúp tăng sức đề kháng, giảm nguy cơ nhiễm trùng hô hấp.

• Luyện tập thể dục: Giúp cải thiện chức năng phổi, tăng cường lưu thông khí và nâng cao miễn dịch cơ thể.

Dù viêm phế quản cấp thường không nguy hiểm, nhưng nếu xuất hiện biến chứng, người bệnh có thể gặp những rủi ro nghiêm trọng.

Biến chứng có thể gặp khi bị viêm phế quản cấp

Viêm phế quản cấp thông thường sẽ khỏi trong vài tuần, nhưng một số trường hợp có thể tiến triển nặng hơn, đặc biệt ở những người có bệnh nền hoặc hệ miễn dịch yếu.

Viêm phổi

• Khi vi khuẩn hoặc virus từ phế quản lan xuống nhu mô phổi, bệnh có thể chuyển thành viêm phổi – một tình trạng nguy hiểm cần điều trị bằng kháng sinh hoặc nhập viện.

• Triệu chứng thường nặng hơn viêm phế quản cấp, bao gồm sốt cao, khó thở, đau ngực khi thở sâu.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

• Ở những người có tiền sử hút thuốc lá hoặc mắc COPD, viêm phế quản cấp có thể làm bệnh nặng hơn, gây suy giảm chức năng hô hấp lâu dài.

Hen suyễn

• Viêm phế quản cấp có thể kích thích cơn hen suyễn, gây co thắt đường thở và khó thở nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

Vậy khi nào người bệnh nên đến gặp bác sĩ để tránh những biến chứng nguy hiểm này?

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Dù phần lớn trường hợp viêm phế quản cấp có thể tự khỏi, nhưng người bệnh cần đi khám ngay nếu có các dấu hiệu sau:

• Ho kéo dài trên 3 tuần hoặc ho ra máu

• Sốt cao liên tục trên 39°C, không đáp ứng với thuốc hạ sốt

• Khó thở nghiêm trọng, cảm giác hụt hơi ngay cả khi nghỉ ngơi

• Đau ngực dữ dội khi ho hoặc thở sâu

• Có bệnh nền như tim mạch, tiểu đường, COPD hoặc suy giảm miễn dịch

Viêm phế quản cấp có thể không nguy hiểm nếu được điều trị đúng cách. Tuy nhiên, việc nhận diện triệu chứng sớm và có biện pháp phòng ngừa sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng.

Câu hỏi thường gặp về viêm phế quản cấp

1. Viêm phế quản cấp có lây không?

• Có, đặc biệt là nếu nguyên nhân do virus. Bệnh lây qua đường hô hấp khi tiếp xúc với giọt bắn từ người bệnh.

2. Viêm phế quản cấp kéo dài bao lâu?

• Trung bình từ 1–3 tuần, nhưng có thể kéo dài hơn ở người có hệ miễn dịch yếu hoặc mắc bệnh nền.

3. Viêm phế quản cấp có nguy hiểm không?

• Phần lớn trường hợp không nguy hiểm, nhưng nếu không điều trị đúng cách có thể dẫn đến viêm phổi, suy hô hấp hoặc COPD.

4. Viêm phế quản cấp có nên uống nước lạnh không?

• Không nên. Nước lạnh có thể làm kích thích niêm mạc họng, khiến triệu chứng ho và đờm trở nên nghiêm trọng hơn.

5. Có nên xông hơi khi bị viêm phế quản cấp không?

• Có thể, vì hơi nước ấm giúp làm dịu niêm mạc phế quản, giảm ho và long đờm. Tuy nhiên, không nên xông quá lâu hoặc quá nóng vì có thể gây kích ứng đường hô hấp.

Viêm phế quản cấp tuy phổ biến nhưng không nên chủ quan. Việc phòng ngừa, nhận biết dấu hiệu và điều trị kịp thời sẽ giúp bảo vệ sức khỏe hệ hô hấp và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.