Tất Tần Tật Về Bệnh Ho: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Điều Trị

Đặt lịch hẹn

×

Bác Sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Ho là một triệu chứng phổ biến của nhiều bệnh lý, từ những cảm cúm thông thường đến các bệnh lý nghiêm trọng hơn như viêm phế quản, viêm phổi, hay thậm chí là ung thư phổi. Tùy vào mức độ và loại ho, người bệnh có thể gặp phải những cơn ho khan, ho có đờm, ho dai dẳng hoặc ho dữ dội. Việc nhận diện đúng nguyên nhân gây ho sẽ giúp việc điều trị hiệu quả hơn. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị ho, giúp bạn có thêm kiến thức để chăm sóc sức khỏe của bản thân và gia đình.

Định nghĩa và phân loại bệnh ho

Ho là phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm làm sạch đường hô hấp khỏi các chất gây kích ứng như đờm, vi khuẩn, hoặc các tác nhân gây viêm. Đây là một triệu chứng phổ biến mà chúng ta gặp phải khi mắc phải nhiều bệnh lý liên quan đến đường hô hấp. Ho có thể kéo dài trong vài ngày hoặc thậm chí vài tuần tùy thuộc vào nguyên nhân. Trong y học, ho được phân loại theo các yếu tố như tần suất, tính chất và thời gian xảy ra.

Ho có thể được chia thành hai loại chính: ho cấp tính và ho mãn tính. Ho cấp tính thường kéo dài từ vài ngày đến vài tuần, thường gặp trong các bệnh lý như cảm lạnh, viêm họng hay viêm phế quản cấp. Ho mãn tính, ngược lại, là khi ho kéo dài hơn tám tuần và có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng hơn như bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) hoặc ung thư phổi.

Ngoài ra, ho còn được phân loại theo tính chất âm thanh và sự xuất hiện của đờm. Ho khan là loại ho không có đờm, thường do viêm nhiễm ở đường hô hấp trên như viêm họng hoặc cảm cúm. Ho có đờm lại xảy ra khi cơ thể sản sinh ra dịch nhầy để tiêu diệt vi khuẩn hoặc virus, thường gặp ở các bệnh lý như viêm phổi hay viêm phế quản.

Triệu chứng của bệnh ho

Triệu chứng của ho có thể thay đổi tùy vào nguyên nhân gây ra ho. Ho không chỉ là một triệu chứng đơn thuần mà còn kèm theo nhiều dấu hiệu khác, phản ánh tình trạng sức khỏe của người bệnh.

Ho có thể kèm theo cảm giác đau rát họng, khó thở hoặc thở khò khè, đặc biệt khi bị viêm họng hoặc viêm phế quản. Khi ho có đờm, đờm có thể có màu trắng trong hoặc xanh vàng, tùy vào loại nhiễm khuẩn hoặc nhiễm virus gây ra. Một số người bệnh có thể cảm thấy tức ngực, mệt mỏi do ho kéo dài, và nếu ho trở nên dữ dội, có thể gây ra tình trạng mất nước hoặc thậm chí ngất xỉu.

Ngoài ho, các triệu chứng khác như sốt, chảy mũi, đau đầu, và đau cơ có thể đi kèm khi ho do nhiễm virus như cảm cúm hoặc cảm lạnh. Nếu ho kéo dài hơn ba tuần hoặc kèm theo các triệu chứng như ho ra máu, khó thở, hoặc đau ngực, người bệnh cần đi khám để kiểm tra nguyên nhân và có phương pháp điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây bệnh ho

Ho có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ những tác nhân đơn giản đến những bệnh lý phức tạp. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến gây ra ho mà bạn cần lưu ý:

• Nhiễm virus: Các virus gây cảm cúm, viêm họng, hoặc viêm phế quản là nguyên nhân phổ biến nhất của ho, đặc biệt trong mùa lạnh. Các virus này tấn công đường hô hấp, làm tổn thương niêm mạc và gây viêm, dẫn đến cơn ho.

• Nhiễm khuẩn: Bacterial infection (vi khuẩn) có thể gây ho kéo dài, điển hình là trong các bệnh như viêm phế quản, viêm phổi, hoặc viêm xoang. Khi vi khuẩn xâm nhập vào đường hô hấp, cơ thể phản ứng bằng cách tạo ra đờm và ho để loại bỏ chúng.

• Dị ứng: Các tác nhân gây dị ứng như phấn hoa, bụi bẩn, lông thú cưng có thể kích thích niêm mạc đường hô hấp, gây ra phản ứng ho để loại bỏ các chất gây kích ứng này.

• Hút thuốc lá: Hút thuốc là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến ho mãn tính, đặc biệt là ở những người hút thuốc lâu năm. Khói thuốc làm hỏng phổi và gây viêm đường hô hấp, dẫn đến ho kéo dài.

• Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): Trào ngược dạ dày là tình trạng dạ dày sản xuất axit gây trào ngược lên thực quản, có thể kích thích họng và dẫn đến ho, đặc biệt là khi ngủ hoặc sau bữa ăn.

• Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD): Đây là một trong những nguyên nhân chính gây ho kéo dài ở người lớn tuổi, đặc biệt là những người có tiền sử hút thuốc. COPD làm hẹp các đường thở, gây khó thở và ho liên tục.

Đối tượng dễ mắc bệnh ho

Mặc dù bất kỳ ai cũng có thể bị ho, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn do đặc điểm cơ thể hoặc lối sống. Dưới đây là những nhóm người dễ bị ho và cần lưu ý:

• Trẻ em: Hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ khiến trẻ em dễ bị nhiễm các virus và vi khuẩn gây ho. Ngoài ra, trẻ em cũng dễ bị ho do dị ứng, cảm cúm hoặc hen suyễn.

• Người cao tuổi: Khi tuổi tác tăng lên, khả năng miễn dịch của cơ thể giảm, khiến người cao tuổi dễ bị các bệnh lý về đường hô hấp như viêm phổi, viêm phế quản, hoặc COPD. Ho mãn tính thường gặp ở nhóm người này.

• Người hút thuốc: Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ chính dẫn đến ho mãn tính và các bệnh lý nghiêm trọng như COPD và ung thư phổi. Khói thuốc không chỉ làm tổn thương phổi mà còn khiến người hút thuốc dễ mắc các bệnh viêm đường hô hấp.

• Người bị dị ứng: Các tác nhân dị ứng như phấn hoa, bụi mịn, lông thú cưng có thể làm gia tăng tình trạng ho ở những người có cơ địa nhạy cảm. Những người mắc bệnh hen suyễn cũng có nguy cơ cao gặp phải những cơn ho do dị ứng.

• Người mắc bệnh lý về dạ dày: Những người bị bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) dễ bị ho do axit dạ dày trào ngược lên thực quản và họng, gây kích thích niêm mạc.

Biến chứng do bệnh ho

Ho là một triệu chứng phổ biến và thường không nguy hiểm nếu điều trị kịp thời. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, ho có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là khi không được xử lý đúng cách. Dưới đây là những biến chứng có thể xảy ra khi bệnh ho kéo dài hoặc không được điều trị:

• Viêm phổi: Ho kéo dài, đặc biệt khi có đờm, có thể là dấu hiệu của viêm phổi. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng ở phổi, gây khó thở, sốt cao, và đau ngực.

• Suy hô hấp: Ở những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) hoặc viêm phế quản mãn tính, ho kéo dài có thể dẫn đến suy hô hấp. Đây là tình trạng khi phổi không thể cung cấp đủ oxy cho cơ thể, đe dọa tính mạng.

• Bội nhiễm: Ho kéo dài do virus hoặc vi khuẩn có thể dẫn đến các nhiễm trùng phụ, gọi là bội nhiễm. Ví dụ, khi viêm phế quản hoặc viêm xoang không được điều trị, có thể làm gia tăng nguy cơ nhiễm trùng thứ cấp, làm cho bệnh trở nên phức tạp hơn.

• Rối loạn giấc ngủ: Ho kéo dài và dữ dội có thể làm gián đoạn giấc ngủ, khiến người bệnh mệt mỏi và giảm khả năng làm việc. Giấc ngủ không đủ có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và làm giảm khả năng miễn dịch.

• Tổn thương đường hô hấp: Ho kéo dài hoặc ho mạnh có thể gây tổn thương niêm mạc đường hô hấp, dẫn đến viêm họng hoặc thậm chí rách niêm mạc phế quản. Nếu không được điều trị, tổn thương này có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe phổi.

Chẩn đoán bệnh ho

Chẩn đoán bệnh ho đòi hỏi sự kết hợp giữa việc thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết để xác định chính xác nguyên nhân gây ra triệu chứng này. Dưới đây là những phương pháp chẩn đoán phổ biến giúp bác sĩ xác định nguyên nhân của bệnh ho:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh của bệnh nhân, các triệu chứng kèm theo và thời gian ho để xác định nguyên nhân có thể gây ra ho. Việc kiểm tra các dấu hiệu như thở khò khè, sốt, hoặc đau ngực cũng sẽ giúp xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh.

• Xét nghiệm đờm: Nếu ho có đờm, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm đờm để xác định xem có vi khuẩn hay virus nào gây bệnh hay không. Điều này giúp phân biệt các bệnh lý do nhiễm khuẩn và nhiễm virus, từ đó có hướng điều trị phù hợp.

• Chụp X-quang ngực: Nếu ho kéo dài hoặc nghi ngờ có viêm phổi, bác sĩ có thể yêu cầu chụp X-quang ngực để kiểm tra tình trạng phổi và phát hiện các dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc bệnh lý phổi khác.

• Xét nghiệm máu: Một số xét nghiệm máu có thể giúp xác định xem cơ thể có đang chống lại nhiễm khuẩn hay không. Bác sĩ sẽ kiểm tra các chỉ số như bạch cầu để xem có sự nhiễm trùng nào không.

• Kiểm tra chức năng phổi: Đối với những người có tiền sử bệnh phổi hoặc ho kéo dài, bác sĩ có thể yêu cầu kiểm tra chức năng phổi để đánh giá mức độ tổn thương và khả năng hô hấp. Đây là bước quan trọng để xác định bệnh lý như COPD hoặc hen suyễn.

• Nội soi họng và khí phế quản: Trong những trường hợp đặc biệt, nội soi họng và khí phế quản có thể được chỉ định để kiểm tra trực tiếp tình trạng đường hô hấp và phát hiện các bất thường như viêm, polyp hoặc khối u.

Thông qua những phương pháp chẩn đoán này, bác sĩ có thể xác định chính xác nguyên nhân gây ra ho và đưa ra phương pháp điều trị hiệu quả.

Khi nào cần gặp bác sĩ khi bị bệnh ho

Mặc dù ho là một triệu chứng khá phổ biến và thường không nghiêm trọng, nhưng trong một số trường hợp, ho có thể là dấu hiệu của bệnh lý nặng. Dưới đây là những trường hợp bạn cần gặp bác sĩ để được kiểm tra và điều trị kịp thời:

• Ho kéo dài: Nếu cơn ho kéo dài hơn vài tuần hoặc không có dấu hiệu giảm, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tìm ra nguyên nhân và có hướng điều trị phù hợp. Ho kéo dài có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng như viêm phế quản mãn tính, viêm phổi, hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

• Ho ra máu: Nếu bạn có triệu chứng ho ra máu, dù là ít hay nhiều, đây là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề nghiêm trọng như ung thư phổi, nhiễm trùng phổi, hoặc các vấn đề về mạch máu trong đường hô hấp. Cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức.

• Ho kèm theo khó thở: Khi ho đi kèm với khó thở, thở khò khè hoặc đau ngực, điều này có thể chỉ ra vấn đề về phổi hoặc tim. Các bệnh như hen suyễn, viêm phổi hoặc thậm chí suy tim có thể gây ra triệu chứng này.

• Ho kéo theo sốt cao: Ho kết hợp với sốt cao, mệt mỏi hoặc đau cơ có thể là dấu hiệu của một nhiễm trùng nghiêm trọng, như viêm phổi hoặc viêm họng. Nếu tình trạng này kéo dài, bạn nên đến bệnh viện để kiểm tra và điều trị.

• Ho ở trẻ em hoặc người cao tuổi: Trẻ em và người cao tuổi có hệ miễn dịch yếu hơn, nên nếu họ bị ho kéo dài hoặc ho có đờm, việc kiểm tra sức khỏe kịp thời là rất quan trọng. Đặc biệt, các nhóm này dễ bị viêm phổi, viêm xoang hoặc các bệnh lý hô hấp khác.

Phòng ngừa bệnh ho

Phòng ngừa ho hiệu quả không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn bảo vệ sức khỏe đường hô hấp của bạn. Dưới đây là những biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng hiệu quả:

• Vệ sinh tay thường xuyên: Việc rửa tay đúng cách và thường xuyên giúp loại bỏ vi khuẩn và virus có thể gây bệnh, đặc biệt là trong mùa cúm và các bệnh truyền nhiễm khác. Đây là một trong những cách phòng ngừa ho và các bệnh về đường hô hấp hiệu quả.

• Tiêm vắc-xin phòng cúm: Vắc-xin cúm có thể giúp ngăn ngừa nhiễm virus cúm, một trong những nguyên nhân phổ biến gây ho. Tiêm vắc-xin giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm nguy cơ mắc các bệnh hô hấp.

• Giữ ấm cơ thể và đường hô hấp: Đặc biệt trong mùa lạnh, việc giữ ấm cơ thể và cổ họng là rất quan trọng. Đeo khăn quàng cổ và tránh để cơ thể bị nhiễm lạnh, vì vi khuẩn và virus dễ xâm nhập vào cơ thể khi hệ miễn dịch yếu.

• Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc: Khói thuốc lá không chỉ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp mà còn gây ho mãn tính. Nếu có thể, tránh xa khói thuốc và tạo môi trường trong lành cho cơ thể và phổi.

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống giàu vitamin, khoáng chất, và chất chống oxy hóa giúp tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh. Các thực phẩm như cam, quýt, rau xanh, và tỏi đều giúp bảo vệ đường hô hấp.

• Tập thể dục đều đặn: Việc duy trì một chế độ vận động hợp lý giúp cải thiện sức khỏe tổng thể, tăng cường sức đề kháng và giảm nguy cơ mắc các bệnh hô hấp. Thể dục giúp cải thiện chức năng phổi, đặc biệt là ở những người có nguy cơ mắc bệnh phổi mãn tính.

Bằng cách thực hiện những biện pháp phòng ngừa này, bạn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc phải ho và các bệnh lý về đường hô hấp, đồng thời bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Phương pháp điều trị bệnh ho

Khi bị ho, phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra triệu chứng này. Điều trị có thể bao gồm thuốc Tây y, các biện pháp hỗ trợ tại nhà hoặc thậm chí là phương pháp điều trị Đông y, nhằm giúp giảm ho, cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng.

Điều trị bằng thuốc Tây y

Khi ho kéo dài hoặc có nguyên nhân rõ ràng từ các bệnh lý nghiêm trọng, thuốc Tây y sẽ giúp làm giảm triệu chứng và điều trị nguyên nhân gây ho. Dưới đây là các loại thuốc thường được sử dụng:

• Thuốc giảm ho (Cough suppressants): Các thuốc giảm ho giúp làm giảm cơn ho, nhất là khi ho khan hoặc ho không có đờm. Một số thuốc phổ biến trong nhóm này là Dextromethorphan (DXM), có tác dụng ức chế trung tâm ho trong não, giúp giảm sự kích thích gây ho.

• Thuốc long đờm (Expectorants): Khi ho có đờm, thuốc long đờm sẽ giúp làm lỏng và dễ dàng loại bỏ đờm ra khỏi đường hô hấp. Một ví dụ phổ biến là Guaifenesin, được sử dụng để làm giảm sự dày đặc của đờm và giúp người bệnh ho hiệu quả hơn.

• Kháng sinh: Nếu ho là kết quả của nhiễm trùng vi khuẩn như viêm phổi hoặc viêm phế quản, bác sĩ có thể kê đơn Amoxicillin hoặc Azithromycin để điều trị nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, kháng sinh chỉ có hiệu quả khi nguyên nhân ho là do vi khuẩn.

• Thuốc kháng histamine (Antihistamines): Trong trường hợp ho do dị ứng, các thuốc kháng histamine như Loratadine hoặc Cetirizine có thể giúp giảm dị ứng và làm giảm tình trạng viêm nhiễm ở đường hô hấp, từ đó giảm cơn ho.

• Thuốc chống viêm (Steroids): Đối với các bệnh lý hô hấp mãn tính như hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), bác sĩ có thể chỉ định thuốc chống viêm như Prednisone hoặc Fluticasone để giảm viêm và cải thiện chức năng hô hấp, giảm tần suất ho.

Điều trị bằng biện pháp hỗ trợ tại nhà

Ngoài thuốc Tây y, nhiều biện pháp tại nhà cũng có thể hỗ trợ làm giảm ho hiệu quả, giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn. Những biện pháp này chủ yếu tập trung vào việc làm dịu cổ họng và giảm kích thích trong đường hô hấp.

• Súc miệng với nước muối: Nước muối ấm có thể giúp làm dịu cổ họng bị viêm, giảm cảm giác ngứa ngáy và ho. Chỉ cần hòa một thìa cà phê muối vào cốc nước ấm và súc miệng vài lần mỗi ngày sẽ giúp giảm ho nhanh chóng.

• Dùng mật ong và chanh: Mật ong có tác dụng làm dịu cổ họng và giảm viêm. Khi kết hợp với chanh, có thể giúp làm giảm cơn ho hiệu quả. Mật ong cũng có đặc tính kháng khuẩn, giúp bảo vệ đường hô hấp khỏi sự tấn công của vi khuẩn.

• Uống đủ nước: Đảm bảo cơ thể luôn được cung cấp đủ nước giúp giữ cho niêm mạc đường hô hấp không bị khô và hỗ trợ loại bỏ đờm. Nước ấm hoặc trà thảo dược như trà gừng mật ong có thể giúp làm dịu cổ họng và giảm ho.

• Xông hơi: Xông hơi với nước nóng có thể giúp làm loãng đờm, giảm nghẹt mũi và làm dịu các cơn ho. Bạn có thể xông hơi bằng nước nóng pha một ít tinh dầu bạch đàn hoặc tràm, giúp làm sạch đường hô hấp.

Điều trị bằng phương pháp Đông y

Trong Đông y, ho thường được xem là sự mất cân bằng trong cơ thể, có thể do “nhiệt độc” hoặc “hàn tà” gây ra. Điều trị bằng Đông y thường bao gồm việc sử dụng các bài thuốc thảo dược giúp điều hòa khí huyết và thanh nhiệt, giải độc.

• Bài thuốc giải nhiệt thanh phế: Một trong những bài thuốc phổ biến để điều trị ho do “nhiệt độc” trong cơ thể là Bài thang Quế chi (bao gồm các thành phần như quế chi, cam thảo, sài hồ). Bài thuốc này có tác dụng thanh nhiệt, giải độc và làm dịu cơn ho.

• Bài thuốc bổ phế, dưỡng âm: Trong trường hợp ho do phổi yếu hoặc thiếu dưỡng khí, các thảo dược như Radix Platycodon (cát cánh), Fritillaria (bách hợp) có thể được sử dụng để bổ sung khí huyết và cải thiện chức năng hô hấp.

• Dùng nhân sâm và ngọc trúc: Những bài thuốc kết hợp nhân sâm và ngọc trúc giúp bổ phế, tăng cường sức đề kháng và giảm cơn ho mãn tính. Đây là những phương pháp chữa ho đã được áp dụng trong Đông y từ hàng nghìn năm, mang lại hiệu quả đối với những người có hệ miễn dịch yếu.

Kết luận

Ho là một triệu chứng không thể coi thường, và việc điều trị kịp thời giúp giảm bớt những cơn ho khó chịu. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, từ thuốc Tây y đến các biện pháp tự nhiên hay Đông y, tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh ho. Chăm sóc sức khỏe đường hô hấp đúng cách và điều trị sớm có thể giúp bạn nhanh chóng hồi phục và tránh được các biến chứng nguy hiểm.