Gai Cột Sống: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Pháp Điều Trị

Đặt lịch hẹn

×

Lương y Phùng Hải Đăng

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Gai cột sống là một bệnh lý thường gặp ở người cao tuổi và có thể gây đau đớn, khó chịu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Bệnh hình thành do sự phát triển bất thường của xương tại các khớp giữa các đốt sống, gây chèn ép lên các dây thần kinh, dẫn đến những cơn đau, tê bì, hoặc thậm chí là yếu cơ. Đặc biệt, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, gai cột sống có thể gây ra các biến chứng như mất khả năng vận động. Hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả để kiểm soát tình trạng này.

Định nghĩa và phân loại gai cột sống

Gai cột sống là sự phát triển bất thường của xương tại các khớp giữa các đốt sống, thường gặp ở người cao tuổi, nhưng cũng có thể xuất hiện ở người trẻ nếu có các yếu tố thuận lợi như thoái hóa đĩa đệm hoặc chấn thương. Gai xương hình thành nhằm bù đắp lại tổn thương hoặc viêm khớp, nhưng đôi khi lại gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng như chèn ép dây thần kinh, làm tăng đau đớn và khó khăn trong vận động.

Phân loại gai cột sống chủ yếu dựa trên vị trí và mức độ ảnh hưởng của chúng. Các gai có thể xuất hiện ở các đoạn cột sống cổ, cột sống ngực hoặc cột sống thắt lưng. Thông thường, gai cột sống cổ và thắt lưng là phổ biến nhất. Tùy theo mức độ nghiêm trọng, gai cột sống có thể được chia thành các loại từ nhẹ, vừa đến nặng, ảnh hưởng đến các chức năng cơ bản của cơ thể.

Triệu chứng của gai cột sống

Các triệu chứng của gai cột sống có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng tùy thuộc vào vị trí và mức độ phát triển của gai. Một trong những triệu chứng chính là đau ở vùng cột sống nơi gai hình thành. Cơn đau này có thể tăng lên khi người bệnh di chuyển, cúi người hoặc thực hiện các hoạt động kéo dài. Đôi khi, gai cột sống gây chèn ép lên các dây thần kinh, dẫn đến cảm giác tê bì, ngứa ran, hoặc yếu cơ ở tay, chân.

Ngoài ra, người bệnh cũng có thể cảm thấy cứng đơ, hạn chế cử động, đặc biệt là ở vùng cổ và thắt lưng. Triệu chứng đau có thể xuất hiện theo các đợt, và một số trường hợp, cơn đau có thể kéo dài hàng tuần hoặc thậm chí hàng tháng nếu không được điều trị kịp thời. Trong những trường hợp nặng, gai cột sống có thể gây ảnh hưởng đến khả năng đi lại hoặc thực hiện các công việc hàng ngày.

Nguyên nhân gây gai cột sống

Gai cột sống hình thành do nhiều yếu tố khác nhau, có thể liên quan đến quá trình lão hóa tự nhiên hoặc các yếu tố khác làm gia tăng sự căng thẳng lên cấu trúc cột sống. Dưới đây là một số nguyên nhân chính:

• Lão hóa tự nhiên: Khi tuổi tác tăng lên, các đĩa đệm giữa các đốt sống bị thoái hóa, giảm khả năng đàn hồi và làm tăng ma sát giữa các đốt sống, từ đó kích thích sự phát triển của gai cột sống.
• Thoái hóa khớp: Mòn và lão hóa các khớp cột sống có thể gây viêm và kích thích sự hình thành gai để bù đắp cho tổn thương, đặc biệt khi các cơ và dây chằng bị suy yếu.
• Chấn thương hoặc tai nạn: Những chấn thương hoặc tai nạn làm tổn thương đốt sống hoặc các mô mềm xung quanh có thể là nguyên nhân khiến cơ thể phản ứng bằng cách tạo ra gai xương.
• Căng thẳng lặp đi lặp lại: Các hoạt động căng thẳng, như ngồi sai tư thế trong thời gian dài, nâng vật nặng hoặc vận động quá mức, tạo áp lực liên tục lên cột sống, gây ra sự phát triển gai.
• Bệnh lý viêm khớp: Một số bệnh viêm khớp, như viêm khớp dạng thấp, có thể ảnh hưởng đến các khớp cột sống và dẫn đến sự hình thành gai.
• Di truyền: Mặc dù ít gặp, nhưng trong một số trường hợp, yếu tố di truyền cũng có thể đóng vai trò trong sự phát triển gai cột sống, nhất là khi có người thân mắc bệnh này.

Đối tượng dễ mắc gai cột sống

Gai cột sống có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn. Dưới đây là những đối tượng dễ mắc phải tình trạng này:

• Người cao tuổi: Đây là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhất do quá trình lão hóa tự nhiên, sự thoái hóa đĩa đệm và khớp cột sống theo thời gian.
• Người làm công việc nặng nhọc: Những người phải lao động vất vả, khuân vác vật nặng hoặc thực hiện các động tác cúi người, xoay người thường xuyên có nguy cơ mắc gai cột sống cao.
• Người có thói quen ngồi lâu hoặc sai tư thế: Làm việc trong một tư thế không đúng, ngồi lâu trước máy tính hoặc sử dụng điện thoại di động có thể gây căng thẳng cho cột sống, dẫn đến sự phát triển của gai.
• Người béo phì hoặc thừa cân: Cân nặng dư thừa tạo áp lực lên cột sống, làm tăng nguy cơ thoái hóa khớp và gai cột sống.
• Người có bệnh lý cột sống trước đó: Những người từng gặp phải các vấn đề cột sống như thoát vị đĩa đệm, viêm khớp hoặc các bệnh lý liên quan đến cột sống sẽ dễ mắc gai cột sống hơn.

Biến chứng của gai cột sống

Khi gai cột sống không được điều trị kịp thời hoặc nếu tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng, có thể dẫn đến các biến chứng nặng nề. Các biến chứng này ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống và khả năng vận động của người bệnh. Dưới đây là một số biến chứng thường gặp:

• Chèn ép dây thần kinh: Gai cột sống có thể gây chèn ép lên các dây thần kinh cột sống, dẫn đến cảm giác tê bì, đau nhức, và yếu cơ, đặc biệt là ở vùng tay, chân. Khi dây thần kinh bị chèn ép nặng, có thể làm giảm khả năng vận động hoặc mất cảm giác.
• Hội chứng tủy sống: Trong trường hợp nghiêm trọng, gai cột sống có thể tạo áp lực lên tủy sống, gây ra hội chứng tủy sống. Điều này có thể dẫn đến mất khả năng vận động, thậm chí liệt.
• Đau mãn tính: Nếu gai cột sống gây đau kéo dài, người bệnh có thể phải sống chung với các cơn đau mãn tính. Đau lưng, đau cổ thường xuyên ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, làm giảm khả năng lao động và nghỉ ngơi.
• Hạn chế vận động: Biến chứng đau đớn và cứng khớp có thể khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động thể chất hàng ngày. Tình trạng này có thể dẫn đến giảm chất lượng cuộc sống, mất khả năng tự chăm sóc bản thân.
• Mất khả năng di chuyển: Trong trường hợp gai cột sống không được điều trị sớm, có thể dẫn đến tổn thương nghiêm trọng hơn, làm mất khả năng di chuyển hoặc cần can thiệp phẫu thuật để cải thiện tình trạng.

Chẩn đoán gai cột sống

Việc chẩn đoán gai cột sống được thực hiện thông qua sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các phương pháp hình ảnh học. Dưới đây là những cách thức giúp bác sĩ xác định chính xác tình trạng gai cột sống:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thực hiện các kiểm tra về tình trạng đau, độ cứng và phạm vi chuyển động của người bệnh. Đồng thời, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các bài kiểm tra thần kinh để đánh giá sự ảnh hưởng của gai lên dây thần kinh.
• Chụp X-quang: Đây là phương pháp cơ bản nhất để phát hiện gai cột sống. Chụp X-quang có thể giúp nhìn thấy các sự phát triển bất thường của xương và cấu trúc cột sống, từ đó xác định được vị trí và mức độ gai xương.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI cung cấp hình ảnh chi tiết hơn của các mô mềm, bao gồm đĩa đệm, dây thần kinh và tủy sống. Phương pháp này giúp phát hiện các vấn đề như thoát vị đĩa đệm hoặc sự chèn ép dây thần kinh do gai cột sống.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): CT scan cho phép bác sĩ có cái nhìn rõ ràng về cấu trúc xương cột sống, đặc biệt hữu ích trong trường hợp cần đánh giá sự phát triển của gai xương ở các vùng khó quan sát bằng X-quang thông thường.
• Kiểm tra điện cơ (EMG): Nếu có nghi ngờ gai cột sống ảnh hưởng đến các dây thần kinh, bác sĩ có thể yêu cầu làm xét nghiệm điện cơ để kiểm tra chức năng của các cơ và dây thần kinh, xác định mức độ tổn thương.

Khi nào cần gặp bác sĩ về gai cột sống

Nếu bạn gặp phải các triệu chứng liên quan đến gai cột sống, việc thăm khám bác sĩ là điều cần thiết để xác định tình trạng và có phương án điều trị phù hợp. Dưới đây là một số dấu hiệu cho thấy bạn cần tìm đến bác sĩ:

• Đau kéo dài và không thuyên giảm: Nếu cơn đau kéo dài dai dẳng và không có dấu hiệu thuyên giảm dù đã thử các biện pháp giảm đau cơ bản, bạn cần gặp bác sĩ để kiểm tra tình trạng cụ thể.
• Cảm giác tê bì hoặc yếu cơ: Khi gai cột sống chèn ép lên dây thần kinh, người bệnh có thể cảm thấy tê bì, ngứa ran hoặc yếu cơ ở tay, chân. Đây là dấu hiệu cảnh báo bạn nên đi khám để tránh tổn thương lâu dài.
• Khó khăn khi vận động: Nếu bạn gặp phải tình trạng hạn chế vận động, khó di chuyển hoặc không thể thực hiện các công việc hàng ngày như cúi, xoay người, bạn nên đến gặp bác sĩ để tìm hiểu nguyên nhân.
• Đau tăng lên khi vận động hoặc thay đổi tư thế: Những cơn đau xuất hiện và trở nên tồi tệ hơn khi bạn thay đổi tư thế, cúi người hay hoạt động thể chất có thể là dấu hiệu cho thấy gai cột sống đã tác động đáng kể đến cột sống và các dây thần kinh.
• Cơn đau lan xuống chân hoặc tay: Nếu đau lưng hoặc cổ lan xuống tay hoặc chân, hoặc nếu bạn cảm thấy mất cảm giác hoặc yếu cơ, đó có thể là dấu hiệu gai cột sống đang chèn ép dây thần kinh, cần được kiểm tra kịp thời.

Phòng ngừa gai cột sống

Mặc dù không thể ngăn ngừa hoàn toàn sự phát triển của gai cột sống, nhưng bạn có thể thực hiện các biện pháp để giảm nguy cơ và làm chậm quá trình tiến triển của bệnh. Dưới đây là những cách phòng ngừa hiệu quả:

• Duy trì cân nặng hợp lý: Cân nặng dư thừa tạo thêm áp lực lên cột sống, khiến gai cột sống dễ phát triển. Duy trì cân nặng lý tưởng sẽ giúp giảm tải trọng cho cột sống và giảm nguy cơ thoái hóa.
• Tập thể dục đều đặn: Các bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội hoặc yoga giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự linh hoạt và giảm căng thẳng cho cột sống. Đây là phương pháp hiệu quả để duy trì sức khỏe cột sống và phòng ngừa gai cột sống.
• Thực hiện các động tác đúng cách: Khi nâng vật nặng hoặc làm việc, bạn nên chú ý đến tư thế đúng để không gây áp lực quá lớn lên cột sống. Sử dụng cơ bắp chân thay vì lưng khi nâng vật nặng có thể giảm nguy cơ mắc gai cột sống.
• Tránh ngồi lâu và sai tư thế: Ngồi lâu trong một tư thế, đặc biệt là khi cúi gập hoặc ngồi sai tư thế, có thể làm tăng nguy cơ thoái hóa cột sống và hình thành gai. Nếu công việc yêu cầu ngồi lâu, hãy thay đổi tư thế thường xuyên và đứng dậy đi lại để giảm căng thẳng.
• Ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất, giàu canxi, vitamin D và collagen giúp duy trì xương khớp khỏe mạnh, giảm nguy cơ thoái hóa và phát triển gai cột sống. Hãy bổ sung các thực phẩm tốt cho xương như sữa, cá hồi, rau xanh và trái cây.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề liên quan đến cột sống, từ đó có phương pháp điều trị kịp thời trước khi gai cột sống phát triển nặng.

Phương pháp điều trị gai cột sống

Điều trị gai cột sống nhằm mục đích giảm đau, cải thiện sự vận động và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra. Tùy theo mức độ nặng nhẹ của bệnh và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, có thể áp dụng một hoặc kết hợp nhiều phương pháp điều trị, từ điều trị bảo tồn đến phẫu thuật.

Điều trị bảo tồn

Điều trị bảo tồn là phương pháp phổ biến trong điều trị gai cột sống, thường được áp dụng khi bệnh ở mức độ nhẹ đến vừa. Mục tiêu chính của điều trị bảo tồn là giảm đau, cải thiện khả năng vận động và giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống.

• Dùng thuốc giảm đau: Để kiểm soát cơn đau, bác sĩ có thể kê đơn các loại thuốc giảm đau. Các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như Ibuprofen và Diclofenac có tác dụng giảm viêm và đau hiệu quả.
• Giảm cứng khớp và chống viêm: Trong trường hợp cứng khớp và viêm, các thuốc như Celecoxib và Naproxen có thể giúp giảm tình trạng viêm nhiễm, giảm đau và giúp khôi phục lại khả năng vận động.
• Sử dụng thuốc giãn cơ: Nếu gai cột sống gây ra các cơn co cơ, bác sĩ có thể chỉ định các thuốc giãn cơ như Methocarbamol hoặc Cyclobenzaprine để giảm tình trạng co thắt cơ và giúp giảm đau.
• Vật lý trị liệu: Các bài tập vật lý trị liệu giúp tăng cường cơ bắp, cải thiện linh hoạt và giảm áp lực lên cột sống. Thực hiện các bài tập đúng cách có thể giúp giảm đau và ngăn ngừa tình trạng gai cột sống trở nên nghiêm trọng hơn.

Phương pháp tiêm thuốc

Trong những trường hợp đau dai dẳng và không đáp ứng với thuốc uống, tiêm thuốc có thể là một phương án điều trị hiệu quả để giảm viêm và đau, mang lại sự thoải mái nhanh chóng.

• Tiêm steroid vào khớp cột sống: Tiêm Methylprednisolone hoặc Triamcinolone vào vùng khớp cột sống giúp giảm viêm và đau tại chỗ. Phương pháp này giúp giảm sưng tấy và cải thiện khả năng vận động nhanh chóng.
• Tiêm thuốc gây tê: Một số bệnh nhân có thể được tiêm thuốc gây tê như Lidocaine hoặc Bupivacaine kết hợp với thuốc chống viêm để giảm đau trong thời gian ngắn, giúp người bệnh dễ dàng thực hiện các hoạt động sinh hoạt.

Phẫu thuật

Khi các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả và bệnh đã gây ra các biến chứng nghiêm trọng, phẫu thuật có thể được cân nhắc để điều trị gai cột sống.

• Phẫu thuật cắt bỏ gai xương: Khi gai cột sống chèn ép các dây thần kinh hoặc gây đau kéo dài, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật cắt bỏ gai xương để giảm áp lực lên các dây thần kinh và giảm đau. Phẫu thuật này giúp khôi phục lại khả năng vận động và giảm tình trạng tê bì.
• Phẫu thuật thay đĩa đệm hoặc thay khớp: Trong những trường hợp gai cột sống gây tổn thương nghiêm trọng đến đĩa đệm hoặc khớp cột sống, phẫu thuật thay đĩa đệm hoặc thay khớp có thể là phương án cần thiết để đảm bảo chức năng vận động của cột sống.

Điều trị bằng phương pháp Đông y

Ngoài các phương pháp Tây y, điều trị gai cột sống bằng Đông y cũng mang lại hiệu quả tích cực, giúp giảm đau và cải thiện lưu thông khí huyết, giảm sự phát triển của gai xương.

• Châm cứu: Phương pháp châm cứu giúp kích thích các điểm huyệt trên cơ thể, từ đó giảm đau và thư giãn các cơ bắp bị căng thẳng. Châm cứu có thể giảm triệu chứng đau lưng, cổ và cải thiện sự linh hoạt cho cột sống.
• Xoa bóp và bấm huyệt: Các liệu pháp xoa bóp và bấm huyệt giúp làm giảm cơn đau và cải thiện tuần hoàn máu đến vùng cột sống bị tổn thương. Phương pháp này giúp thư giãn cơ thể và giảm tình trạng viêm.
• Thuốc thảo dược: Một số bài thuốc Đông y như Tê giác thảo, Đỗ trọng, Tục đoạn có tác dụng bổ sung khí huyết, tăng cường sức khỏe cột sống và giảm đau hiệu quả. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc thảo dược cần được tham khảo ý kiến từ bác sĩ chuyên môn.

Điều trị gai cột sống có thể bao gồm nhiều phương pháp khác nhau, từ sử dụng thuốc, tiêm thuốc, đến phẫu thuật và liệu pháp Đông y. Việc lựa chọn phương pháp điều trị cần được bác sĩ tư vấn dựa trên tình trạng cụ thể của bệnh nhân, đảm bảo mang lại hiệu quả cao nhất trong việc giảm đau và cải thiện chất lượng cuộc sống.