Xẹp đĩa đệm: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp điều trị hiệu quả

Đặt lịch hẹn

×

Lương y Phùng Hải Đăng

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Xẹp đĩa đệm là một trong những vấn đề thường gặp ở những người bị đau lưng, đặc biệt là ở người cao tuổi hoặc những ai có thói quen vận động không đúng cách. Tình trạng này xảy ra khi các đĩa đệm giữa các đốt sống bị biến dạng, mất nước hoặc thoái hóa, gây chèn ép lên các dây thần kinh và dẫn đến đau đớn. Khi đĩa đệm bị xẹp, các cơn đau có thể lan rộng xuống chân hoặc thậm chí ảnh hưởng đến khả năng vận động. Điều trị xẹp đĩa đệm không chỉ giúp giảm đau mà còn giúp ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm về sau.

Định nghĩa và phân loại xẹp đĩa đệm

Xẹp đĩa đệm là tình trạng các đĩa đệm giữa các đốt sống bị thoái hóa hoặc biến dạng, dẫn đến sự giảm chiều cao và chức năng của chúng. Đĩa đệm là cấu trúc giống như miếng đệm nằm giữa các đốt sống, giúp giảm chấn động và giữ cho cột sống linh hoạt. Khi đĩa đệm bị xẹp, chúng không còn khả năng hấp thụ chấn động và có thể gây áp lực lên các dây thần kinh, dẫn đến các triệu chứng đau đớn và hạn chế vận động.

Xẹp đĩa đệm có thể được phân loại theo mức độ tổn thương của đĩa đệm và ảnh hưởng lên các cấu trúc xung quanh. Thông thường, tình trạng này xảy ra do quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể, nhưng cũng có thể do những yếu tố như chấn thương, tư thế sai trong thời gian dài, hoặc vận động quá mức mà không được bảo vệ đúng cách. Phân loại xẹp đĩa đệm chủ yếu dựa trên mức độ tổn thương của các lớp vỏ bao quanh đĩa đệm và việc đĩa đệm bị thoát vị hay không.

Khi đĩa đệm bị xẹp, chúng có thể không còn đủ khả năng duy trì sự ổn định của cột sống. Điều này làm tăng nguy cơ các vấn đề khác như thoát vị đĩa đệm hoặc viêm nhiễm trong các vùng cột sống bị ảnh hưởng. Việc chẩn đoán và điều trị xẹp đĩa đệm kịp thời sẽ giúp giảm nguy cơ các biến chứng nguy hiểm và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Triệu chứng của xẹp đĩa đệm

Khi đĩa đệm bị xẹp, các triệu chứng thường rất rõ ràng và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày. Đau lưng là triệu chứng phổ biến nhất và có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào dọc theo cột sống, nhưng thường gặp nhất là ở vùng thắt lưng. Đặc biệt, đau có thể lan xuống các chi dưới, gây ra tình trạng tê bì hoặc yếu cơ ở chân.

Ngoài đau lưng, một số người còn cảm thấy cứng khớp hoặc hạn chế khả năng di chuyển, đặc biệt khi cúi hoặc vặn người. Các hoạt động thông thường như đi bộ hoặc đứng lâu có thể trở nên khó khăn và gây cảm giác mệt mỏi. Đôi khi, xẹp đĩa đệm còn gây ra các triệu chứng thần kinh như tê liệt, mất cảm giác ở các vùng chân hoặc bàn chân. Các triệu chứng này có thể kéo dài hoặc tái phát, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Một triệu chứng đặc biệt cần lưu ý là sự thay đổi trong dáng đi. Người bệnh có thể bắt đầu cảm thấy không cân đối hoặc khó khăn khi đi lại do mất ổn định ở cột sống. Các cơn đau cũng có thể trở nên nghiêm trọng hơn khi người bệnh cúi xuống hoặc nâng vật nặng. Tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời, dẫn đến mất khả năng vận động hoặc những vấn đề thần kinh nghiêm trọng hơn.

Nguyên nhân gây xẹp đĩa đệm

Xẹp đĩa đệm có thể xảy ra do nhiều yếu tố khác nhau, từ quá trình lão hóa tự nhiên đến các yếu tố tác động từ môi trường và thói quen sinh hoạt. Các nguyên nhân chính bao gồm:

• Quá trình lão hóa: Khi tuổi tác tăng lên, các đĩa đệm dần mất nước, trở nên kém linh hoạt và dễ bị nứt vỡ. Điều này làm giảm khả năng hấp thụ chấn động và dẫn đến xẹp đĩa đệm.
• Chấn thương hoặc tai nạn: Các chấn thương do tai nạn giao thông, thể thao hay va đập mạnh có thể làm tổn thương cấu trúc của đĩa đệm, dẫn đến xẹp hoặc thoát vị đĩa đệm.
• Tư thế sai lệch kéo dài: Việc ngồi, đứng hoặc nằm sai tư thế trong thời gian dài gây áp lực không đều lên các đĩa đệm, đặc biệt là ở vùng thắt lưng, làm tăng nguy cơ bị xẹp.
• Vận động quá mức hoặc nâng vật nặng: Việc thường xuyên làm các công việc đòi hỏi lực tác động mạnh hoặc nâng vật nặng có thể gây tổn thương đĩa đệm, đặc biệt khi không tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ cột sống.
• Béo phì và thừa cân: Trọng lượng cơ thể dư thừa tạo áp lực lớn lên cột sống và đĩa đệm, đặc biệt ở các vùng dưới lưng, làm tăng nguy cơ bị xẹp đĩa đệm.
• Yếu tố di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền có thể góp phần làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh xẹp đĩa đệm, đặc biệt ở những người có người thân mắc các vấn đề về cột sống.

Đối tượng dễ bị xẹp đĩa đệm

Một số nhóm người có nguy cơ cao mắc phải tình trạng xẹp đĩa đệm do các yếu tố liên quan đến độ tuổi, thói quen sinh hoạt hoặc công việc. Các đối tượng dễ bị ảnh hưởng bao gồm:

• Người cao tuổi: Quá trình lão hóa tự nhiên làm cho các đĩa đệm giảm khả năng đàn hồi và dễ bị thoái hóa, làm gia tăng khả năng bị xẹp đĩa đệm.
• Người làm việc văn phòng hoặc ít vận động: Những người phải ngồi nhiều hoặc ít vận động trong công việc hàng ngày có nguy cơ cao bị xẹp đĩa đệm, đặc biệt là ở vùng thắt lưng và cổ.
• Người làm công việc nặng nhọc: Những người lao động nặng hoặc làm công việc đòi hỏi phải cúi gập người hoặc nâng vật nặng thường xuyên dễ gặp phải các vấn đề về đĩa đệm.
• Người có thói quen thể thao sai cách: Các hoạt động thể thao không đúng kỹ thuật hoặc tập luyện quá sức mà không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng cũng có thể khiến đĩa đệm bị tổn thương.
• Người béo phì hoặc thừa cân: Trọng lượng cơ thể dư thừa gây áp lực lên các đĩa đệm, khiến chúng dễ bị xẹp và thoái hóa.
• Người có tiền sử gia đình bị bệnh cột sống: Nếu có người thân trong gia đình mắc các bệnh lý về cột sống, nguy cơ mắc xẹp đĩa đệm cũng sẽ cao hơn.

Đối với những nhóm đối tượng trên, việc duy trì thói quen sống lành mạnh, kết hợp với việc thực hiện các bài tập thể dục phù hợp và thăm khám định kỳ sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ mắc phải tình trạng xẹp đĩa đệm.

Biến chứng của xẹp đĩa đệm

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, xẹp đĩa đệm có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài. Những biến chứng này không chỉ làm trầm trọng thêm các triệu chứng mà còn có thể tác động đến khả năng vận động và chất lượng cuộc sống. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Thoát vị đĩa đệm: Khi đĩa đệm bị xẹp, nhân nhầy bên trong có thể thoát ra ngoài và chèn ép các dây thần kinh. Điều này gây ra các cơn đau nhức dữ dội, tê bì hoặc yếu cơ, thậm chí có thể dẫn đến tình trạng mất cảm giác ở các chi dưới.
• Chèn ép dây thần kinh: Khi đĩa đệm bị xẹp hoặc thoát vị, chúng có thể chèn ép vào các dây thần kinh, gây ra tình trạng đau lưng lan rộng xuống chân, tê bì, hoặc mất cảm giác. Nếu không được can thiệp, tình trạng này có thể gây tổn thương thần kinh vĩnh viễn.
• Hạn chế vận động: Xẹp đĩa đệm có thể làm giảm khả năng linh hoạt của cột sống, khiến người bệnh cảm thấy đau đớn khi thực hiện các động tác như cúi xuống, vặn mình hay đứng lâu. Sự hạn chế trong vận động có thể ảnh hưởng đến sinh hoạt và công việc hàng ngày.
• Viêm nhiễm cột sống: Khi đĩa đệm bị xẹp, sự ma sát giữa các đốt sống có thể dẫn đến viêm nhiễm cột sống. Nếu không được điều trị kịp thời, viêm nhiễm này có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm khác, như nhiễm trùng lan rộng.
• Yếu cơ và tê bì kéo dài: Tình trạng chèn ép dây thần kinh kéo dài có thể gây yếu cơ hoặc tê bì tại các chi, làm giảm khả năng cử động và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Các triệu chứng này có thể trở nên trầm trọng hơn nếu không có biện pháp điều trị thích hợp.

Chẩn đoán xẹp đĩa đệm

Chẩn đoán xẹp đĩa đệm cần dựa vào các dấu hiệu lâm sàng kết hợp với các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định mức độ và nguyên nhân của bệnh. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ tiến hành khám bệnh để đánh giá các triệu chứng như đau lưng, tê bì, yếu cơ và hạn chế vận động. Việc kiểm tra cử động của cột sống và xác định vị trí đau là bước đầu quan trọng trong quá trình chẩn đoán.
• Chụp X-quang cột sống: Phương pháp này giúp bác sĩ nhìn thấy cấu trúc của cột sống và các đốt sống. Mặc dù X-quang không thể phát hiện xẹp đĩa đệm một cách trực tiếp, nhưng có thể giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây đau lưng như gãy xương, thoái hóa cột sống hoặc viêm cột sống.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất để phát hiện tình trạng xẹp đĩa đệm. MRI cung cấp hình ảnh chi tiết về các đĩa đệm, các đốt sống và các dây thần kinh xung quanh, giúp xác định mức độ tổn thương và khả năng chèn ép dây thần kinh.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): CT scan có thể được sử dụng để tạo ra hình ảnh chi tiết của cột sống và các đĩa đệm. Phương pháp này thường được sử dụng khi MRI không khả dụng hoặc không đủ rõ ràng.
• Điện cơ đồ (EMG): Nếu bác sĩ nghi ngờ có sự chèn ép dây thần kinh, điện cơ đồ có thể được sử dụng để kiểm tra hoạt động của cơ bắp và dây thần kinh, từ đó xác định xem có tổn thương thần kinh hay không.

Việc chẩn đoán chính xác tình trạng xẹp đĩa đệm rất quan trọng để đưa ra phương án điều trị thích hợp. Thông qua các phương pháp chẩn đoán trên, bác sĩ có thể đánh giá mức độ tổn thương và tư vấn các phương pháp điều trị phù hợp nhất cho từng bệnh nhân.

Khi nào cần gặp bác sĩ về xẹp đĩa đệm

Xẹp đĩa đệm nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng. Vì vậy, việc nhận diện sớm và gặp bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường là rất quan trọng. Dưới đây là những trường hợp bạn cần gặp bác sĩ ngay khi có các triệu chứng sau:

• Đau lưng nghiêm trọng và kéo dài: Nếu bạn gặp phải cơn đau lưng dữ dội và không giảm sau khi nghỉ ngơi, đặc biệt là đau ở vùng thắt lưng hoặc cổ, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để xác định nguyên nhân.
• Đau lan xuống chân: Xẹp đĩa đệm có thể gây chèn ép dây thần kinh, dẫn đến các cơn đau lan rộng từ lưng xuống chân. Nếu cơn đau kéo dài và không thuyên giảm, đây là dấu hiệu cần thăm khám y tế ngay.
• Tê bì hoặc yếu cơ: Nếu bạn cảm thấy tê bì hoặc yếu cơ ở các chi, đặc biệt là ở chân hoặc tay, có thể đây là dấu hiệu của việc chèn ép thần kinh do xẹp đĩa đệm. Đây là triệu chứng nghiêm trọng cần được bác sĩ kiểm tra.
• Khó khăn trong di chuyển hoặc đứng lâu: Xẹp đĩa đệm có thể làm giảm khả năng linh hoạt của cột sống, gây đau đớn khi đứng lâu hoặc di chuyển. Nếu bạn gặp khó khăn trong các hoạt động thường ngày như đi bộ hoặc đứng lâu, cần tham khảo bác sĩ.
• Mất cảm giác hoặc kiểm soát bàng quang và ruột: Trong một số trường hợp nghiêm trọng, xẹp đĩa đệm có thể ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan nội tạng như bàng quang và ruột, gây khó khăn trong việc kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện. Đây là tình trạng cần cấp cứu ngay lập tức.

Phòng ngừa xẹp đĩa đệm

Mặc dù không thể hoàn toàn ngăn chặn được sự thoái hóa tự nhiên của đĩa đệm theo thời gian, nhưng có thể giảm thiểu nguy cơ xẹp đĩa đệm thông qua một số biện pháp phòng ngừa. Dưới đây là những cách giúp bảo vệ cột sống và giảm thiểu nguy cơ gặp phải tình trạng này:

• Duy trì tư thế đúng khi ngồi và đứng: Tư thế ngồi sai hoặc đứng lâu có thể gây áp lực không cần thiết lên các đĩa đệm. Đảm bảo ngồi thẳng lưng, không cong người quá lâu khi làm việc hoặc sử dụng máy tính. Đứng và đi lại đều đặn để tránh tình trạng tĩnh tại quá lâu.
• Tập thể dục đều đặn: Các bài tập thể dục giúp tăng cường cơ bắp và linh hoạt cho cột sống, đặc biệt là các bài tập cho vùng cơ lưng và bụng. Tập luyện thường xuyên giúp bảo vệ đĩa đệm và giảm áp lực lên cột sống.
• Hạn chế nâng vật nặng: Nâng vật quá nặng mà không sử dụng kỹ thuật đúng có thể làm gia tăng nguy cơ xẹp đĩa đệm. Khi nâng vật nặng, luôn dùng chân thay vì dùng lưng và giữ vật gần cơ thể.
• Giữ trọng lượng cơ thể ổn định: Thừa cân hoặc béo phì gây áp lực lớn lên cột sống và đĩa đệm. Duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên để duy trì cân nặng hợp lý giúp bảo vệ đĩa đệm.
• Tránh các thói quen xấu: Hút thuốc và uống rượu quá mức có thể làm giảm lưu thông máu và làm suy yếu sức khỏe của đĩa đệm. Từ bỏ các thói quen này sẽ giúp cải thiện sức khỏe chung và bảo vệ cột sống tốt hơn.
• Thực hiện các bài tập kéo giãn và yoga: Các bài tập kéo giãn và yoga giúp cải thiện sự linh hoạt của cột sống, giảm căng thẳng và tạo sự cân bằng cho cơ thể. Các động tác này không chỉ giúp duy trì sự dẻo dai mà còn giảm nguy cơ mắc các vấn đề về cột sống như xẹp đĩa đệm.

Việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa này sẽ giúp giảm thiểu khả năng mắc xẹp đĩa đệm, đồng thời bảo vệ sức khỏe của cột sống lâu dài.

Phương pháp điều trị xẹp đĩa đệm

Việc điều trị xẹp đĩa đệm sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng và các triệu chứng mà người bệnh gặp phải. Phương pháp điều trị có thể bao gồm các biện pháp bảo tồn như thay đổi thói quen sinh hoạt, thuốc điều trị, hoặc trong những trường hợp nặng, phẫu thuật có thể là lựa chọn cần thiết. Dưới đây là các phương pháp điều trị thường được áp dụng:

Điều trị bằng thuốc Tây y

Việc sử dụng thuốc Tây y là một trong những phương pháp điều trị chủ yếu giúp giảm đau và giảm viêm trong trường hợp xẹp đĩa đệm. Các loại thuốc có thể được chỉ định tùy thuộc vào tình trạng bệnh và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng.

• Thuốc giảm đau: Các loại thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol hoặc ibuprofen có thể giúp giảm đau tức thì. Nếu cơn đau nặng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giảm đau mạnh hơn như tramadol hoặc codeine.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Các loại thuốc như diclofenac hoặc naproxen giúp giảm viêm và đau hiệu quả, đặc biệt khi xẹp đĩa đệm gây viêm ở khu vực cột sống.
• Thuốc giãn cơ: Nếu có hiện tượng co thắt cơ do đau lưng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giãn cơ như methocarbamol hoặc cyclobenzaprine để giảm căng cơ và giảm đau.
• Thuốc corticosteroid: Trong trường hợp viêm nặng và đau không thuyên giảm, bác sĩ có thể kê đơn thuốc tiêm corticosteroid như prednisolone hoặc methylprednisolone để giảm viêm và đau hiệu quả.
• Thuốc giảm đau thần kinh: Nếu xẹp đĩa đệm gây chèn ép dây thần kinh và dẫn đến các triệu chứng như tê bì, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giảm đau thần kinh như gabapentin hoặc pregabalin.

Phương pháp vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi chức năng cột sống và giảm đau hiệu quả cho người bệnh. Đây là phương pháp không xâm lấn và giúp cải thiện các triệu chứng đau lưng và hạn chế tình trạng xẹp đĩa đệm tiến triển.

• Các bài tập giãn cơ: Các bài tập giãn cơ nhẹ nhàng giúp giảm áp lực lên đĩa đệm, đồng thời tăng cường độ dẻo dai cho cơ bắp quanh cột sống. Việc thực hiện đúng các bài tập này có thể giúp giảm đau và ngăn ngừa tái phát.
• Điện trị liệu: Các phương pháp như siêu âm trị liệu hoặc tác động từ trường có thể giúp giảm đau, giảm viêm và thúc đẩy quá trình phục hồi mô bị tổn thương.
• Nắn chỉnh cột sống (Chiropractic): Đây là phương pháp sử dụng các động tác nắn chỉnh cột sống để điều chỉnh lại các đốt sống bị lệch, giúp giảm áp lực lên đĩa đệm và dây thần kinh.

Phẫu thuật điều trị xẹp đĩa đệm

Trong trường hợp xẹp đĩa đệm nghiêm trọng, khi các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả hoặc có dấu hiệu của tổn thương thần kinh nghiêm trọng, phẫu thuật có thể là lựa chọn cần thiết. Các loại phẫu thuật phổ biến bao gồm:

• Phẫu thuật cắt bỏ đĩa đệm (Discectomy): Phẫu thuật này nhằm cắt bỏ phần đĩa đệm bị thoái hóa hoặc xẹp, giúp giảm chèn ép lên các dây thần kinh. Sau phẫu thuật, bệnh nhân có thể phục hồi chức năng vận động tốt hơn.
• Phẫu thuật thay đĩa đệm (Artificial Disc Replacement): Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyến cáo thay thế đĩa đệm bị xẹp bằng một đĩa đệm nhân tạo. Phương pháp này giúp phục hồi khả năng chuyển động và giảm đau cho người bệnh.
• Phẫu thuật tạo hình cột sống (Spinal Fusion): Khi đĩa đệm bị xẹp nặng và có nguy cơ làm mất ổn định cột sống, phẫu thuật tạo hình cột sống có thể được áp dụng để kết hợp hai hoặc nhiều đốt sống lại với nhau, giúp ổn định cột sống.

Các biện pháp điều trị thay thế và hỗ trợ

Ngoài các phương pháp điều trị chính thống, một số biện pháp thay thế và hỗ trợ cũng có thể giúp giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh xẹp đĩa đệm.

• Châm cứu: Đây là phương pháp y học cổ truyền có thể giúp giảm đau và thư giãn cơ bắp. Châm cứu thường được sử dụng như một phương pháp bổ trợ để giảm đau lưng và các triệu chứng do xẹp đĩa đệm.
• Massage trị liệu: Việc massage cơ thể giúp làm giảm căng thẳng và tăng cường tuần hoàn máu, từ đó hỗ trợ quá trình hồi phục của cột sống và giảm đau.
• Yoga và Pilates: Các bài tập yoga và Pilates giúp cải thiện sự linh hoạt và sức mạnh của cơ thể, đặc biệt là vùng cơ lưng, giúp bảo vệ cột sống và giảm áp lực lên đĩa đệm.

Tóm lại về điều trị xẹp đĩa đệm

Điều trị xẹp đĩa đệm là một quá trình toàn diện bao gồm sử dụng thuốc, vật lý trị liệu và trong một số trường hợp, phẫu thuật. Mỗi phương pháp đều có vai trò quan trọng trong việc giảm đau, cải thiện chức năng vận động và ngăn ngừa các biến chứng.