Thoái Hóa Cột Sống: Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Pháp Điều Trị

Đặt lịch hẹn

×

Lương y Phùng Hải Đăng

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Thoái hóa cột sống là tình trạng tổn thương dần dần của các đĩa đệm và khớp xương sống, gây ra đau đớn và giảm khả năng vận động. Bệnh thường gặp ở người lớn tuổi, nhưng cũng có thể xuất hiện sớm do yếu tố di truyền, lối sống ít vận động, hoặc chấn thương. Triệu chứng điển hình là đau lưng, cứng khớp, hạn chế cử động, thậm chí lan xuống chân nếu các dây thần kinh bị chèn ép. Việc điều trị thoái hóa cột sống có thể bao gồm thuốc giảm đau, vật lý trị liệu và trong một số trường hợp là phẫu thuật. Nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị kịp thời giúp giảm thiểu tác động của bệnh và cải thiện chất lượng sống.

Định nghĩa và phân loại thoái hóa cột sống

Thoái hóa cột sống là tình trạng tổn thương dần dần ở các cấu trúc của cột sống, bao gồm đĩa đệm, khớp và dây chằng. Quá trình này xảy ra khi các mô và sụn trong cột sống bị hao mòn theo thời gian, dẫn đến sự giảm sút khả năng vận động và gây ra các triệu chứng đau đớn. Cột sống của chúng ta được cấu tạo từ các đốt sống, đĩa đệm và các khớp nhỏ giúp bảo vệ và duy trì sự linh hoạt của cơ thể. Khi các đĩa đệm bị thoái hóa, chúng mất đi tính đàn hồi và độ bền, khiến cho các đốt sống trở nên cọ xát vào nhau và gây ra đau đớn.

Thoái hóa cột sống có thể chia thành nhiều loại, dựa trên vị trí và mức độ ảnh hưởng của bệnh. Hai dạng phổ biến nhất là thoái hóa đốt sống cổ và thoái hóa đốt sống thắt lưng. Cả hai dạng này đều có thể gây ra các triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng lớn đến khả năng sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Bên cạnh đó, thoái hóa cột sống còn có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, như thoát vị đĩa đệm hoặc chèn ép dây thần kinh.

Triệu chứng của thoái hóa cột sống

Các triệu chứng thoái hóa cột sống có thể thay đổi tùy theo mức độ tổn thương và vị trí bị ảnh hưởng. Trong giai đoạn đầu, nhiều người có thể không cảm thấy đau đớn rõ rệt, nhưng khi bệnh tiến triển, các triệu chứng trở nên rõ ràng và dễ nhận diện hơn. Đau lưng là triệu chứng điển hình của thoái hóa cột sống, thường xuất hiện khi vận động mạnh hoặc khi phải duy trì một tư thế lâu dài. Cảm giác đau này có thể lan rộng ra các vùng khác như cổ, vai hoặc chân nếu bệnh ảnh hưởng đến các dây thần kinh.

Ngoài đau, người bệnh còn có thể gặp phải tình trạng cứng khớp, đặc biệt là vào buổi sáng hoặc sau khi ngồi lâu. Sự cứng khớp này khiến cho việc vận động trở nên khó khăn và hạn chế khả năng thực hiện các hoạt động bình thường. Một triệu chứng phổ biến khác là sự tê bì hoặc yếu cơ ở các chi dưới, điều này xảy ra khi thoái hóa cột sống làm chèn ép các dây thần kinh. Khi có dấu hiệu này, người bệnh nên đến khám bác sĩ sớm để tránh tình trạng nặng hơn.

Một số người còn có thể gặp phải triệu chứng đau khi thay đổi tư thế hoặc thực hiện các động tác gập người, cúi xuống hoặc xoay người. Tình trạng này có thể kéo dài hoặc tái phát nhiều lần trong suốt quá trình tiến triển của bệnh.

Nguyên nhân gây thoái hóa cột sống

Thoái hóa cột sống xảy ra do sự lão hóa tự nhiên của các cấu trúc trong cột sống, nhưng có thể được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là một số nguyên nhân chính khiến tình trạng này phát triển:

• Lão hóa tự nhiên: Qua thời gian, các đĩa đệm và khớp xương trong cột sống bị mài mòn, mất đi tính linh hoạt và đàn hồi. Đây là quá trình tự nhiên mà hầu hết mọi người đều gặp phải khi già đi.
• Chấn thương hoặc tai nạn: Những chấn thương trong quá khứ, chẳng hạn như tai nạn giao thông hoặc té ngã, có thể gây tổn thương trực tiếp đến cột sống và làm tăng nguy cơ thoái hóa.
• Thừa cân, béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa gây áp lực lên cột sống, đặc biệt là vùng lưng dưới, làm tăng sự mài mòn các đĩa đệm và khớp, dẫn đến thoái hóa.
• Lối sống ít vận động: Không hoạt động thể chất hoặc ngồi lâu một chỗ khiến các khớp cột sống không được vận động thường xuyên, làm suy yếu các cơ xung quanh và làm tăng nguy cơ thoái hóa.
• Yếu tố di truyền: Các nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển thoái hóa cột sống. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, nguy cơ mắc bệnh ở thế hệ sau sẽ cao hơn.
• Các bệnh lý viêm khớp: Một số bệnh lý viêm khớp, như viêm khớp dạng thấp, có thể làm tổn thương các khớp và dẫn đến thoái hóa cột sống.
• Tư thế xấu hoặc công việc nặng nhọc: Thói quen đứng hoặc ngồi sai tư thế trong thời gian dài hoặc công việc yêu cầu mang vác nặng có thể gây áp lực lớn lên cột sống, khiến quá trình thoái hóa diễn ra nhanh chóng hơn.

Đối tượng dễ mắc thoái hóa cột sống

Thoái hóa cột sống là bệnh lý thường gặp ở người cao tuổi, nhưng không phải ai cũng dễ dàng mắc phải. Dưới đây là các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh:

• Người cao tuổi: Quá trình lão hóa tự nhiên khiến các mô và khớp trong cột sống dần suy yếu, khiến người già dễ mắc phải tình trạng thoái hóa.
• Người thừa cân, béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa tạo áp lực lên cột sống, làm tăng tốc độ thoái hóa, đặc biệt là vùng cột sống thắt lưng.
• Người ít vận động hoặc làm công việc văn phòng: Những người ít vận động, thường xuyên ngồi làm việc trong thời gian dài có thể gặp phải các vấn đề về cột sống, dẫn đến thoái hóa.
• Người có tiền sử chấn thương cột sống: Những người đã từng gặp chấn thương hoặc tai nạn liên quan đến cột sống có nguy cơ phát triển thoái hóa cột sống cao hơn.
• Người làm việc nặng hoặc lao động tay chân: Những người thường xuyên phải mang vác vật nặng hoặc làm việc liên quan đến cột sống sẽ gặp phải tình trạng thoái hóa sớm hơn so với những người làm công việc nhẹ nhàng.
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh: Nếu trong gia đình có người bị thoái hóa cột sống, nguy cơ mắc bệnh ở thế hệ sau sẽ cao hơn, bởi yếu tố di truyền có thể đóng vai trò quan trọng.
• Người mắc các bệnh lý liên quan đến viêm khớp: Những bệnh nhân mắc các bệnh lý viêm khớp như viêm khớp dạng thấp hoặc các bệnh tự miễn khác có nguy cơ bị thoái hóa cột sống sớm hơn.

Hiểu rõ về nguyên nhân và các đối tượng dễ mắc bệnh giúp chúng ta chủ động hơn trong việc phòng ngừa và điều trị thoái hóa cột sống, bảo vệ sức khỏe xương khớp và duy trì chất lượng cuộc sống lâu dài.

Biến chứng của thoái hóa cột sống

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, thoái hóa cột sống có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Dưới đây là những biến chứng phổ biến mà người bệnh có thể gặp phải:

• Thoát vị đĩa đệm: Khi đĩa đệm giữa các đốt sống bị thoái hóa quá mức, có thể gây ra hiện tượng thoát vị, tức là phần nhân nhầy trong đĩa đệm bị đẩy ra ngoài và chèn ép lên các dây thần kinh. Điều này gây đau đớn và có thể ảnh hưởng đến khả năng vận động.
• Chèn ép dây thần kinh: Thoái hóa cột sống làm hẹp các không gian giữa các đốt sống, có thể dẫn đến chèn ép các dây thần kinh. Các triệu chứng bao gồm đau, tê bì hoặc yếu cơ ở các chi, đặc biệt là ở tay và chân.
• Hội chứng đau thần kinh tọa: Một trong những biến chứng phổ biến của thoái hóa cột sống là hội chứng đau thần kinh tọa, khi các đĩa đệm thoái hóa làm tổn thương dây thần kinh tọa, dẫn đến cảm giác đau lan tỏa từ lưng xuống chân.
• Cứng khớp vĩnh viễn: Nếu tình trạng thoái hóa kéo dài mà không được điều trị, các khớp trong cột sống có thể bị cứng lại, hạn chế khả năng vận động và gây ra những cơn đau liên tục.
• Hạn chế khả năng vận động: Biến chứng này có thể xảy ra khi thoái hóa cột sống làm giảm khả năng cử động của các đốt sống và khớp, gây khó khăn trong việc thực hiện các động tác cơ bản như cúi, gập người hoặc quay người.
• Viêm khớp và đau mãn tính: Thoái hóa cột sống có thể dẫn đến viêm khớp ở vùng cột sống, gây ra những cơn đau mãn tính và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Chẩn đoán thoái hóa cột sống

Chẩn đoán thoái hóa cột sống được thực hiện thông qua nhiều phương pháp khác nhau để xác định mức độ tổn thương và tìm ra giải pháp điều trị phù hợp. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán chủ yếu mà bác sĩ có thể sử dụng:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thực hiện một loạt các bài kiểm tra cơ bản như kiểm tra sự linh hoạt của cột sống, kiểm tra các phản xạ thần kinh và kiểm tra mức độ đau khi ấn vào các khu vực có thể bị tổn thương. Việc này giúp bác sĩ đánh giá được mức độ nghiêm trọng của bệnh và xác định vùng bị ảnh hưởng.
• Chẩn đoán hình ảnh:
  • Chụp X-quang: Đây là phương pháp phổ biến giúp phát hiện những thay đổi trong cấu trúc của cột sống như sự mài mòn các đĩa đệm, hình ảnh xương cọ xát vào nhau và hẹp khe khớp.
  • Cộng hưởng từ (MRI): Phương pháp này giúp tạo ra hình ảnh chi tiết của cột sống, giúp xác định tình trạng thoái hóa các đĩa đệm, dây thần kinh bị chèn ép, hoặc bất kỳ dấu hiệu viêm nhiễm nào.
  • Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Nếu cần có hình ảnh rõ nét hơn về cấu trúc xương và đĩa đệm, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT scan để đánh giá chính xác mức độ thoái hóa.
• Siêu âm: Dù ít được sử dụng hơn MRI và X-quang, siêu âm có thể giúp bác sĩ quan sát được sự thay đổi trong các mô mềm xung quanh cột sống, chẳng hạn như viêm khớp hoặc tổn thương cơ bắp.
• Xét nghiệm máu: Mặc dù không thể chẩn đoán thoái hóa cột sống trực tiếp, xét nghiệm máu có thể giúp loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự, như nhiễm trùng hoặc các bệnh viêm khớp.

Việc chẩn đoán thoái hóa cột sống sớm sẽ giúp bác sĩ đưa ra phương án điều trị phù hợp, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Khi nào cần gặp bác sĩ về thoái hóa cột sống

Việc nhận biết các dấu hiệu và triệu chứng của thoái hóa cột sống từ sớm sẽ giúp bạn kịp thời điều trị và tránh được những biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những trường hợp bạn nên đến gặp bác sĩ ngay khi có các triệu chứng sau:

• Đau lưng kéo dài hoặc nghiêm trọng: Nếu bạn cảm thấy đau lưng kéo dài hoặc đau dữ dội không giảm sau khi nghỉ ngơi, hoặc khi đau lan xuống chân, đây có thể là dấu hiệu của thoái hóa cột sống, đặc biệt là khi có sự chèn ép lên dây thần kinh.
• Tê bì hoặc yếu cơ: Khi thoái hóa cột sống chèn ép các dây thần kinh, bạn có thể cảm thấy tê bì hoặc yếu cơ ở tay hoặc chân. Nếu tình trạng này kéo dài hoặc ngày càng trầm trọng, cần đến bác sĩ để kiểm tra ngay.
• Khó khăn trong việc vận động hoặc di chuyển: Nếu bạn gặp khó khăn khi thực hiện các động tác đơn giản như xoay người, cúi xuống, hoặc đứng thẳng, và tình trạng này không thuyên giảm, bạn nên thăm khám để xác định mức độ thoái hóa cột sống.
• Đau không đáp ứng với thuốc giảm đau: Nếu cơn đau không giảm dù bạn đã sử dụng thuốc giảm đau thông thường hoặc thay đổi tư thế, có thể bạn đang gặp phải các vấn đề nghiêm trọng liên quan đến cột sống.
• Tăng cường triệu chứng vào ban đêm hoặc sáng sớm: Nếu bạn cảm thấy đau nặng hơn vào ban đêm hoặc khi vừa thức dậy vào buổi sáng, đây có thể là dấu hiệu của viêm hoặc thoái hóa nghiêm trọng, yêu cầu thăm khám bác sĩ để kiểm tra và điều trị kịp thời.

Phòng ngừa thoái hóa cột sống

Dù thoái hóa cột sống là quá trình tự nhiên khi tuổi tác tăng lên, nhưng bạn hoàn toàn có thể thực hiện một số biện pháp để làm chậm quá trình này và giảm nguy cơ mắc phải. Dưới đây là những cách giúp phòng ngừa thoái hóa cột sống hiệu quả:

• Duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh: Thừa cân và béo phì là yếu tố nguy cơ chính khiến cột sống phải chịu áp lực nặng nề hơn. Duy trì một cân nặng hợp lý sẽ giúp giảm bớt gánh nặng lên cột sống, giảm nguy cơ thoái hóa.
• Tập thể dục thường xuyên: Các bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, yoga hoặc các bài tập kéo giãn có thể giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự linh hoạt và giảm áp lực lên cột sống. Điều này có thể giúp ngăn ngừa hoặc làm chậm quá trình thoái hóa.
• Cải thiện tư thế: Đảm bảo rằng bạn duy trì tư thế đúng khi ngồi, đứng và ngủ. Ngồi thẳng lưng và tránh gập người hoặc cúi lâu sẽ giúp giảm thiểu sự mài mòn của các đĩa đệm và khớp trong cột sống.
• Tránh mang vác vật nặng: Khi phải mang vác đồ đạc hoặc thực hiện công việc nặng nhọc, hãy đảm bảo bạn sử dụng đúng kỹ thuật, nâng vật lên bằng chân thay vì lưng để giảm thiểu nguy cơ tổn thương cột sống.
• Duy trì cơ bắp khỏe mạnh: Các cơ bắp xung quanh cột sống đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và hỗ trợ cột sống. Tăng cường các bài tập cơ bụng, lưng và các cơ chân giúp giảm gánh nặng lên cột sống.
• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Chế độ ăn uống giàu canxi và vitamin D sẽ giúp xương và khớp cột sống khỏe mạnh. Các thực phẩm như sữa, cá, rau xanh và các loại hạt nên được bổ sung trong khẩu phần ăn hàng ngày.
• Tránh lối sống ít vận động: Ngồi lâu một chỗ hoặc không vận động sẽ khiến các khớp trong cột sống không được “bôi trơn”, dẫn đến mài mòn nhanh chóng. Hãy cố gắng di chuyển và thay đổi tư thế thường xuyên trong ngày.

Những biện pháp này không chỉ giúp ngăn ngừa thoái hóa cột sống mà còn góp phần duy trì sức khỏe tổng thể, tăng cường sức mạnh cơ thể và giảm thiểu các vấn đề về xương khớp.

Phương pháp điều trị thoái hóa cột sống

Điều trị thoái hóa cột sống nhằm giảm đau, cải thiện chức năng vận động và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và sức khỏe tổng thể của người bệnh. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến mà bác sĩ thường áp dụng:

Điều trị nội khoa: Sử dụng thuốc giảm đau và chống viêm

Khi thoái hóa cột sống gây ra đau đớn và viêm nhiễm, việc sử dụng thuốc để kiểm soát triệu chứng là một trong những phương pháp điều trị đầu tay.

• Thuốc giảm đau: Các loại thuốc giảm đau không kê đơn (OTC) như paracetamol (Tylenol) hoặc ibuprofen (Advil, Motrin) giúp làm giảm cơn đau và viêm nhiễm. Paracetamol giúp giảm đau nhẹ đến vừa phải, trong khi ibuprofen giúp giảm viêm hiệu quả hơn.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Các NSAIDs như naproxen (Aleve) hoặc diclofenac (Voltaren) giúp giảm cả đau và viêm tại chỗ, đặc biệt hiệu quả khi các khớp cột sống bị viêm.
• Thuốc giãn cơ: Các thuốc giãn cơ như tizanidine (Zanaflex) hoặc cyclobenzaprine (Flexeril) có thể được sử dụng để giảm tình trạng co cứng cơ, hỗ trợ thư giãn cơ bắp xung quanh cột sống.
• Thuốc giảm đau mạnh: Trong trường hợp cơn đau nghiêm trọng, bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm đau mạnh hơn, chẳng hạn như tramadol hoặc thậm chí opioid (như morphine) nhưng thường chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn do nguy cơ phụ thuộc.

Điều trị vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu giúp cải thiện độ linh hoạt, giảm cứng khớp và tăng cường cơ bắp hỗ trợ cột sống. Đây là một phương pháp điều trị quan trọng không thể thiếu trong quá trình phục hồi:

• Kéo giãn cột sống: Kéo giãn giúp giảm áp lực lên các đĩa đệm và khớp, từ đó làm giảm đau và cải thiện sự linh hoạt của cột sống. Phương pháp này có thể được thực hiện bằng tay hoặc với các thiết bị hỗ trợ.
• Các bài tập tăng cường cơ bắp: Các bài tập được thiết kế để làm mạnh mẽ các cơ vùng lưng, bụng và chân giúp cột sống nhận được sự hỗ trợ tốt hơn, giảm bớt áp lực lên các đĩa đệm.
• Chườm nóng hoặc lạnh: Việc sử dụng nhiệt độ thích hợp có thể giúp giảm cơn đau và viêm. Chườm lạnh giúp làm giảm sưng tấy, trong khi chườm nóng giúp thư giãn cơ và tăng cường lưu thông máu.

Phẫu thuật trong trường hợp nặng

Khi các phương pháp điều trị nội khoa và vật lý trị liệu không mang lại hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật để giải quyết các vấn đề nghiêm trọng của thoái hóa cột sống.

• Phẫu thuật thay đĩa đệm: Trong trường hợp các đĩa đệm bị thoái hóa quá mức và gây ra chèn ép lên các dây thần kinh, bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật thay thế đĩa đệm hoặc thay khớp. Phẫu thuật này có thể giúp giải phóng các dây thần kinh bị chèn ép và giảm đau đớn.
• Phẫu thuật fusion cột sống: Phẫu thuật này nhằm mục đích cố định các đốt sống bị thoái hóa bằng cách sử dụng một mảnh xương ghép hoặc thiết bị hỗ trợ như đinh vít để giữ vững các đốt sống.
• Phẫu thuật giải phóng dây thần kinh: Nếu thoái hóa cột sống gây chèn ép lên dây thần kinh, phẫu thuật có thể được chỉ định để giải phóng sự chèn ép và cải thiện chức năng thần kinh.

Điều trị bổ sung và thay đổi lối sống

Bên cạnh các phương pháp chính thống, thay đổi lối sống và áp dụng các phương pháp điều trị bổ sung cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát thoái hóa cột sống.

• Giảm cân: Thừa cân hoặc béo phì tạo áp lực lên cột sống, do đó việc duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp giảm bớt áp lực lên các khớp và đĩa đệm.
• Thực hiện các bài tập nhẹ nhàng: Những hoạt động như đi bộ, bơi lội, hoặc yoga có thể giúp duy trì độ linh hoạt của cột sống mà không tạo ra thêm áp lực.
• Chế độ dinh dưỡng lành mạnh: Bổ sung đầy đủ canxi và vitamin D giúp duy trì sự chắc khỏe của xương và hỗ trợ quá trình phục hồi. Các thực phẩm giàu omega-3 như cá hồi hoặc các loại hạt cũng có tác dụng giảm viêm và hỗ trợ sức khỏe cột sống.

Điều trị bằng các phương pháp Đông y

Ngoài các phương pháp Tây y, một số bệnh nhân lựa chọn các phương pháp điều trị từ Đông y như châm cứu hoặc sử dụng các thảo dược tự nhiên. Những phương pháp này có thể giúp giảm đau, cải thiện tuần hoàn máu và thư giãn cơ bắp.

• Châm cứu: Châm cứu giúp kích thích các điểm trên cơ thể, làm giảm đau đớn và cải thiện lưu thông máu, từ đó hỗ trợ quá trình phục hồi của cột sống.
• Các thảo dược Đông y: Một số loại thảo dược như ngải cứu, gừng hoặc đinh lăng có thể được sử dụng để giảm đau và giảm viêm. Những thảo dược này giúp hỗ trợ điều trị thoái hóa cột sống từ bên trong một cách nhẹ nhàng và hiệu quả.

Việc kết hợp các phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng của thoái hóa cột sống, giúp người bệnh duy trì chất lượng sống và chức năng vận động lâu dài.