Trào ngược dạ dày: Nguyên nhân, Triệu chứng và Phương pháp điều trị hiệu quả

Đặt lịch hẹn

×

Bác Sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là một tình trạng tiêu hóa phổ biến, khi axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản, gây ra cảm giác nóng rát ở ngực và có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như viêm loét thực quản, khó nuốt, ho khan hoặc thậm chí hen suyễn. Các yếu tố nguy cơ bao gồm thói quen ăn uống không lành mạnh, thừa cân, hút thuốc, và stress. Việc phát hiện và điều trị sớm là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Hãy cùng tìm hiểu các triệu chứng, nguyên nhân, phương pháp điều trị và cách phòng ngừa trào ngược dạ dày hiệu quả.

Định nghĩa và phân loại trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày thực quản, hay còn gọi là GERD (Gastroesophageal Reflux Disease), là tình trạng xảy ra khi axit dạ dày hoặc đôi khi là dịch mật trào ngược lên thực quản. Đây là một bệnh lý tiêu hóa phổ biến và có thể gây khó chịu, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống nếu không được điều trị kịp thời. Trào ngược dạ dày có thể xuất hiện ở bất kỳ đối tượng nào, từ trẻ em đến người lớn tuổi, và có thể xảy ra trong thời gian ngắn hoặc kéo dài mãn tính.

Phân loại trào ngược dạ dày thường dựa trên mức độ nghiêm trọng và tần suất của các triệu chứng. Nếu tình trạng này tái diễn thường xuyên và gây ra viêm nhiễm hay tổn thương thực quản, bệnh sẽ được phân loại là GERD mãn tính. Một số trường hợp có thể nhẹ, chỉ xuất hiện sau bữa ăn hoặc khi nằm, trong khi những trường hợp khác có thể nghiêm trọng hơn, đe dọa đến chức năng thực quản và sức khỏe tổng thể.

Triệu chứng của trào ngược dạ dày

Triệu chứng của trào ngược dạ dày rất đa dạng và có thể thay đổi tùy vào mức độ và thời gian mắc bệnh. Một trong những dấu hiệu phổ biến nhất là cảm giác nóng rát hoặc đau tức ở ngực, thường được gọi là trào ngược axit hoặc ợ nóng. Cảm giác này thường xuất hiện sau khi ăn, khi nằm hoặc khi cúi người xuống. Ngoài ra, nhiều người còn gặp phải các triệu chứng khác như ợ chua, khó nuốt, cảm giác vướng víu trong cổ họng, hoặc ho khan kéo dài.

Một số trường hợp nặng hơn có thể dẫn đến biến chứng như viêm loét thực quản, viêm họng, hoặc thậm chí là khó thở do axit dạ dày trào ngược vào đường hô hấp. Những triệu chứng này có thể gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày và đòi hỏi phải có phương pháp điều trị kịp thời để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ thói quen ăn uống đến các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Những yếu tố sau đây đóng vai trò chính trong việc dẫn đến sự xuất hiện của bệnh:

• Lỏng cơ vòng thực quản dưới (LES): Cơ vòng này có chức năng ngăn ngừa axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Khi cơ này yếu hoặc không hoạt động đúng, axit sẽ dễ dàng trào ngược.
• Tăng áp lực trong dạ dày: Áp lực gia tăng trong dạ dày, như khi ăn quá no, có thể đẩy axit lên thực quản.
• Hội chứng trào ngược do thừa cân hoặc béo phì: Mỡ thừa quanh bụng tạo áp lực lên dạ dày, góp phần làm cho axit dễ dàng trào ngược.
• Thói quen ăn uống không khoa học: Tiêu thụ các thực phẩm như đồ chiên, thực phẩm cay nóng, thức uống có cồn, cà phê hay nước ngọt có ga có thể làm giảm khả năng của cơ vòng thực quản dưới, dẫn đến trào ngược.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc, như thuốc giảm đau chống viêm, thuốc giảm huyết áp hoặc thuốc an thần, có thể làm yếu cơ vòng thực quản và làm gia tăng nguy cơ trào ngược.
• Mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố và sự phát triển của thai nhi có thể gây áp lực lên dạ dày, dẫn đến tình trạng trào ngược.

Đối tượng dễ mắc trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn. Các yếu tố sau đây có thể làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Người thừa cân hoặc béo phì: Những người có cân nặng vượt quá mức bình thường dễ gặp phải tình trạng trào ngược do áp lực từ mỡ thừa lên dạ dày.
• Người cao tuổi: Khi tuổi tác tăng lên, các cơ vòng thực quản có thể suy yếu, làm tăng khả năng axit trào ngược lên thực quản.
• Phụ nữ mang thai: Sự thay đổi về hoóc môn và áp lực từ tử cung khi mang thai làm tăng nguy cơ mắc trào ngược dạ dày.
• Người có chế độ ăn uống không lành mạnh: Những người thường xuyên ăn thực phẩm có nhiều dầu mỡ, cay nóng, hoặc thức uống có cồn có nguy cơ cao hơn bị trào ngược.
• Người hút thuốc: Hút thuốc có thể làm suy yếu cơ vòng thực quản dưới và làm giảm khả năng bảo vệ thực quản khỏi axit.
• Người có tiền sử bệnh lý tiêu hóa: Những người đã từng mắc các bệnh lý như viêm loét dạ dày, viêm thực quản hay thoát vị hoành sẽ có nguy cơ cao mắc trào ngược dạ dày.

Biến chứng của trào ngược dạ dày

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, trào ngược dạ dày có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe. Dưới đây là những biến chứng thường gặp mà người bệnh có thể đối mặt:

• Viêm loét thực quản: Khi axit từ dạ dày liên tục trào ngược lên thực quản, nó có thể gây tổn thương niêm mạc thực quản, dẫn đến viêm loét. Tình trạng này không chỉ gây đau đớn mà còn làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Hẹp thực quản: Viêm kéo dài do trào ngược dạ dày có thể dẫn đến sự hình thành các mô sẹo trong thực quản, gây hẹp và khó nuốt. Đây là một tình trạng có thể đe dọa sức khỏe và yêu cầu can thiệp y tế.
• Barrett thực quản: Đây là một tình trạng tiền ung thư, khi niêm mạc thực quản thay đổi do sự kích thích liên tục của axit dạ dày. Mặc dù không phải ai bị Barrett thực quản cũng phát triển thành ung thư, nhưng đây là yếu tố nguy cơ lớn đối với ung thư thực quản.
• Ung thư thực quản: Trào ngược dạ dày lâu dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư thực quản, đặc biệt đối với những người có Barrett thực quản. Đây là một căn bệnh rất nguy hiểm và đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện sớm.
• Viêm họng, viêm xoang và hen suyễn: Axit trào ngược lên họng có thể gây viêm họng và ảnh hưởng đến các đường hô hấp, gây ho khan, viêm xoang hoặc thậm chí làm nặng thêm triệu chứng hen suyễn ở những người mắc bệnh này.

Chẩn đoán trào ngược dạ dày

Chẩn đoán chính xác trào ngược dạ dày đòi hỏi bác sĩ phải thu thập thông tin chi tiết về triệu chứng và thực hiện các phương pháp kiểm tra. Các phương pháp chẩn đoán dưới đây có thể được áp dụng để xác định tình trạng bệnh:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ thảo luận về các triệu chứng của bạn và tiền sử bệnh lý. Các câu hỏi về tần suất và mức độ nghiêm trọng của cơn đau ngực, ợ nóng hoặc khó nuốt sẽ được đặt ra để giúp xác định khả năng mắc trào ngược dạ dày.
• Nội soi dạ dày: Đây là phương pháp giúp bác sĩ quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản, dạ dày và tá tràng để phát hiện những tổn thương, viêm loét hay các biến chứng như Barrett thực quản. Nội soi cũng có thể lấy mẫu mô để xét nghiệm.
• Xét nghiệm pH thực quản: Phương pháp này đo lường mức độ axit trong thực quản trong một khoảng thời gian dài, giúp xác định xem có phải axit dạ dày trào ngược lên thực quản hay không.
• Chụp X-quang với barium: Khi uống dung dịch barium, một chất giúp làm nổi bật các cơ quan tiêu hóa, bác sĩ có thể chụp X-quang để xem xét các dấu hiệu bất thường của thực quản và dạ dày.
• Đo manometry thực quản: Phương pháp này kiểm tra hoạt động của cơ vòng thực quản dưới và các cơ của thực quản để xác định liệu có sự suy yếu nào trong khả năng ngăn chặn axit trào ngược.

Khi nào cần gặp bác sĩ về trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, nhưng nếu các triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc kéo dài, bạn cần thăm khám bác sĩ để nhận được sự tư vấn và điều trị thích hợp. Dưới đây là các dấu hiệu cho thấy bạn cần gặp bác sĩ:

• Triệu chứng kéo dài hoặc tái phát thường xuyên: Nếu bạn gặp phải cảm giác ợ nóng, đau ngực hoặc khó nuốt kéo dài trong nhiều tuần, dù đã áp dụng các biện pháp tự điều trị, bạn nên đi khám để xác định nguyên nhân chính xác.
• Triệu chứng không đáp ứng với thuốc: Nếu việc sử dụng thuốc giảm axit hoặc các thuốc điều trị trào ngược không hiệu quả, bác sĩ có thể sẽ cần thay đổi phương pháp điều trị hoặc yêu cầu kiểm tra thêm.
• Đau ngực hoặc cảm giác thắt chặt ở ngực: Triệu chứng này có thể là dấu hiệu của các vấn đề nghiêm trọng như đau tim. Nếu cơn đau ngực đi kèm với khó thở, mệt mỏi, hoặc đổ mồ hôi, cần gặp bác sĩ ngay lập tức.
• Khó nuốt hoặc cảm giác thức ăn mắc kẹt trong cổ họng: Khi trào ngược dạ dày gây khó khăn trong việc nuốt hoặc có cảm giác vướng víu trong cổ họng, điều này có thể cho thấy tổn thương thực quản hoặc các vấn đề nghiêm trọng khác cần phải được điều trị.
• Ho khan hoặc thở khò khè: Nếu bạn bị ho khan kéo dài hoặc cảm giác khó thở, đặc biệt là khi nằm xuống, có thể đó là dấu hiệu của trào ngược dạ dày ảnh hưởng đến đường hô hấp, cần được khám và điều trị kịp thời.

Phòng ngừa trào ngược dạ dày

Trào ngược dạ dày có thể được ngăn ngừa hoặc giảm thiểu bằng cách thay đổi thói quen sinh hoạt và chế độ ăn uống. Dưới đây là các biện pháp giúp bạn phòng ngừa tình trạng này:

• Ăn uống điều độ và lành mạnh: Tránh ăn quá no hoặc ăn những thực phẩm dễ gây kích ứng dạ dày như đồ chiên, thực phẩm cay nóng, cà phê, và nước ngọt có ga. Nên chia nhỏ bữa ăn trong ngày để giảm áp lực lên dạ dày.
• Giảm cân: Nếu bạn thừa cân, giảm cân sẽ giúp giảm áp lực lên dạ dày và làm giảm nguy cơ trào ngược. Một chế độ ăn uống cân bằng kết hợp với luyện tập thể thao có thể giúp bạn duy trì trọng lượng lý tưởng.
• Tránh nằm ngay sau khi ăn: Sau khi ăn, bạn nên đợi ít nhất ba giờ trước khi nằm hoặc đi ngủ. Điều này giúp dạ dày có thời gian tiêu hóa thức ăn, giảm nguy cơ axit trào ngược lên thực quản.
• Nâng cao đầu giường khi ngủ: Nếu bạn có triệu chứng trào ngược vào ban đêm, hãy thử nâng cao đầu giường từ 15 đến 20 cm. Điều này giúp giảm khả năng axit dạ dày trào ngược khi bạn đang nằm.
• Không hút thuốc và hạn chế rượu bia: Hút thuốc lá và uống rượu đều làm suy yếu cơ vòng thực quản dưới, khiến axit dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản. Ngừng hút thuốc và hạn chế uống rượu giúp giảm nguy cơ trào ngược.
• Mặc quần áo rộng rãi: Các loại quần áo chật, đặc biệt là thắt lưng quá chặt, có thể gây áp lực lên dạ dày và làm tăng nguy cơ trào ngược. Hãy chọn mặc quần áo thoải mái, tránh tạo áp lực lên vùng bụng.

Phương pháp điều trị trào ngược dạ dày

Điều trị trào ngược dạ dày thực quản nhằm giảm thiểu các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Phương pháp điều trị có thể bao gồm sự kết hợp giữa thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và trong một số trường hợp, can thiệp phẫu thuật. Tùy vào mức độ bệnh, bác sĩ sẽ đề xuất phương pháp phù hợp để người bệnh có thể kiểm soát tốt tình trạng của mình.

Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống

Một trong những phương pháp quan trọng nhất trong việc điều trị trào ngược dạ dày là thay đổi lối sống và chế độ ăn uống. Những thay đổi này giúp giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.

• Ăn thức ăn dễ tiêu: Lựa chọn thực phẩm như ngũ cốc nguyên hạt, rau củ, trái cây không chua và thịt nạc sẽ giúp dạ dày dễ tiêu hóa và giảm tình trạng trào ngược.
• Chia nhỏ bữa ăn: Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày thay vì ba bữa lớn giúp giảm áp lực lên dạ dày, tránh làm gia tăng lượng axit.
• Tránh các thực phẩm kích thích: Hạn chế ăn các thực phẩm cay, nóng, chiên rán, nước ngọt có ga, cà phê và rượu vì chúng có thể kích thích sản sinh axit dạ dày và làm trầm trọng thêm triệu chứng trào ngược.
• Giữ tư thế đúng khi ăn: Nên ngồi thẳng khi ăn và tránh nằm ngay sau bữa ăn. Điều này giúp thức ăn di chuyển dễ dàng xuống dạ dày và giảm nguy cơ trào ngược.

Sử dụng thuốc Tây y điều trị trào ngược dạ dày

Trong trường hợp triệu chứng của trào ngược dạ dày không giảm bằng biện pháp thay đổi lối sống, bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc Tây để kiểm soát tình trạng bệnh. Dưới đây là những nhóm thuốc phổ biến và công dụng của chúng:

Thuốc kháng axit

Thuốc kháng axit giúp trung hòa axit dạ dày, giảm thiểu cảm giác ợ nóng và khó chịu. Các loại thuốc này có thể giúp giảm nhanh triệu chứng nhưng không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ.

• Maalox: Là một loại thuốc kháng axit phổ biến giúp giảm axit trong dạ dày, giảm đau và ngăn ngừa cảm giác ợ nóng.
• Gaviscon: Thuốc này tạo một lớp bảo vệ trên bề mặt dạ dày, giúp giảm nguy cơ trào ngược và giảm triệu chứng ợ nóng.

Thuốc ức chế bơm proton (PPI)

PPI là thuốc giúp giảm sản sinh axit trong dạ dày, hiệu quả trong việc điều trị các trường hợp trào ngược dạ dày nặng và mãn tính. Những loại thuốc này giúp làm lành tổn thương ở thực quản và giảm nguy cơ biến chứng.

• Omeprazole (Losec): Thuốc này giúp giảm lượng axit dạ dày và là một trong những lựa chọn phổ biến trong điều trị trào ngược dạ dày.
• Esomeprazole (Nexium): Đây là một thuốc PPI mạnh giúp kiểm soát các triệu chứng trào ngược và bảo vệ niêm mạc thực quản khỏi tổn thương do axit.

Thuốc kháng H2

Thuốc kháng H2 giúp giảm tiết axit dạ dày và có thể được sử dụng khi cần kiểm soát triệu chứng trong thời gian ngắn.

• Ranitidine (Zantac): Đây là một loại thuốc kháng H2 giúp làm giảm mức độ axit dạ dày và làm giảm các triệu chứng trào ngược.
• Famotidine (Pepcid): Thuốc này cũng thuộc nhóm kháng H2 và giúp ức chế tiết axit, mang lại hiệu quả giảm các triệu chứng như ợ nóng và khó tiêu.

Phẫu thuật trong điều trị trào ngược dạ dày

Khi các biện pháp điều trị không mang lại hiệu quả và tình trạng trào ngược dạ dày trở nên nghiêm trọng, phẫu thuật có thể là một lựa chọn điều trị. Phẫu thuật sẽ giúp khôi phục lại chức năng của cơ vòng thực quản dưới hoặc tạo ra các thay đổi trong cấu trúc dạ dày để ngăn ngừa axit trào ngược lên thực quản.

• Phẫu thuật Nissen Fundoplication: Đây là một thủ thuật phổ biến, trong đó phần trên của dạ dày được quấn quanh thực quản để ngăn ngừa axit trào ngược.
• Phẫu thuật tạo cơ vòng thực quản dưới: Phẫu thuật này giúp làm mạnh cơ vòng thực quản dưới để ngăn chặn axit dạ dày.

Kết luận, trào ngược dạ dày là một bệnh lý phổ biến nhưng có thể điều trị hiệu quả nhờ sự kết hợp giữa thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và phẫu thuật khi cần thiết. Việc điều trị kịp thời không chỉ giúp giảm triệu chứng mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.