Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em: Triệu chứng, điều trị và phòng ngừa

Đặt lịch hẹn

×

Lương y Phùng Hải Đăng

Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc

Đặt lịch

Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em (JIA) là một bệnh tự miễn, gây viêm khớp kéo dài và có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ. Đây là một trong những bệnh lý viêm khớp phổ biến nhất ở trẻ em, có thể xuất hiện từ khi trẻ còn rất nhỏ. Biểu hiện chính của bệnh là sưng, đau và cứng khớp, thường đi kèm với sốt, phát ban hoặc vấn đề về mắt. Việc điều trị sớm và đúng cách có thể giúp kiểm soát bệnh và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, để nhận diện bệnh một cách chính xác, các bậc phụ huynh cần hiểu rõ các triệu chứng và tìm kiếm sự can thiệp y tế kịp thời.

Định nghĩa và phân loại viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em (JIA) là một bệnh lý viêm khớp mạn tính do hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm vào các mô khớp, gây viêm và tổn thương. Bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi trẻ em nhưng thường khởi phát trong độ tuổi từ ba đến mười năm. Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến các khớp mà còn có thể gây tổn thương tới các cơ quan khác như mắt, da và tim.

Bệnh được phân thành nhiều loại tùy thuộc vào số lượng khớp bị ảnh hưởng và các triệu chứng kèm theo. Một số loại viêm khớp dạng thấp phổ biến ở trẻ em bao gồm:

• Viêm khớp dạng thấp hệ thống: Có thể ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, bao gồm các triệu chứng sốt, phát ban và viêm khớp.
• Viêm khớp dạng thấp không đối xứng: Thường chỉ ảnh hưởng đến một số khớp nhất định, chủ yếu là ở chân và tay.
• Viêm khớp dạng thấp đối xứng: Đây là loại bệnh có thể ảnh hưởng đồng thời tới cả hai bên cơ thể, như ở cổ tay hoặc đầu gối.

Việc xác định đúng loại viêm khớp dạng thấp là rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, giúp giảm thiểu các biến chứng và cải thiện chất lượng sống cho trẻ.

Triệu chứng của viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Triệu chứng của viêm khớp dạng thấp ở trẻ em có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ và loại bệnh. Tuy nhiên, những dấu hiệu phổ biến nhất thường liên quan đến các khớp và tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ.

Đặc trưng nhất là tình trạng viêm khớp, khiến trẻ cảm thấy đau đớn và khó khăn khi di chuyển. Các khớp có thể sưng lên, nóng và cứng lại, đặc biệt là vào buổi sáng. Trong nhiều trường hợp, viêm khớp dạng thấp còn dẫn đến việc trẻ không thể tham gia vào các hoạt động thường ngày do đau đớn và mất khả năng vận động.

Ngoài ra, các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, phát ban và sụt cân cũng có thể xuất hiện. Những dấu hiệu này thường làm cho việc chẩn đoán trở nên khó khăn hơn vì chúng có thể dễ dàng nhầm lẫn với các bệnh nhiễm trùng hoặc các bệnh lý khác. Một số trẻ còn gặp phải các vấn đề về mắt, như viêm màng bồ đào, có thể dẫn đến giảm thị lực nếu không được điều trị kịp thời.

Việc phát hiện các triệu chứng này từ sớm và đưa trẻ đến cơ sở y tế chuyên khoa là rất quan trọng. Điều này giúp bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị hiệu quả, hạn chế nguy cơ tổn thương khớp và các cơ quan khác.

Nguyên nhân gây viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em là một bệnh lý có nguyên nhân phức tạp, liên quan đến sự tác động của yếu tố di truyền và môi trường. Mặc dù nguyên nhân chính xác chưa được xác định rõ ràng, các yếu tố sau đây có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Yếu tố di truyền: Các nghiên cứu cho thấy trẻ em có nguy cơ mắc viêm khớp dạng thấp cao hơn nếu trong gia đình có người mắc bệnh tự miễn khác như lupus hoặc bệnh celiac. Những gene nhất định có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh.

• Hệ miễn dịch hoạt động sai lệch: Trong viêm khớp dạng thấp, hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm vào các mô khớp, coi chúng như vật thể lạ. Điều này dẫn đến viêm và tổn thương lâu dài cho các khớp.

• Yếu tố môi trường: Các yếu tố như nhiễm virus, vi khuẩn hoặc tác động của các yếu tố ngoại cảnh như khói thuốc, ô nhiễm môi trường có thể làm kích hoạt bệnh ở trẻ em có gen dễ bị mắc bệnh tự miễn.

• Nhiễm trùng trước đó: Một số trường hợp viêm khớp dạng thấp ở trẻ có thể xuất phát từ các bệnh nhiễm trùng trước đó. Mặc dù mối liên hệ này chưa hoàn toàn rõ ràng, nhưng có khả năng nhiễm trùng làm thay đổi cách hệ miễn dịch phản ứng.

Việc xác định nguyên nhân giúp các chuyên gia y tế hiểu rõ hơn về cơ chế phát triển của bệnh và xây dựng phương pháp điều trị hiệu quả.

Đối tượng dễ mắc viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Viêm khớp dạng thấp có thể ảnh hưởng đến bất kỳ trẻ nào, nhưng có một số đối tượng có nguy cơ cao hơn. Những đối tượng này có thể dễ dàng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố di truyền và môi trường, làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Trẻ em có tiền sử gia đình bị bệnh tự miễn: Những trẻ có người thân bị mắc các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp, lupus hoặc viêm da cơ địa có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

• Trẻ em trong độ tuổi từ ba đến mười: Đây là độ tuổi phổ biến mà bệnh thường khởi phát, tuy nhiên bệnh cũng có thể xuất hiện ở trẻ nhỏ hơn hoặc thậm chí ở trẻ sơ sinh.

• Trẻ em nữ: Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc viêm khớp dạng thấp ở trẻ em nữ cao hơn so với trẻ em nam. Mặc dù bệnh có thể gặp ở cả hai giới, nhưng trẻ gái có xu hướng mắc bệnh nhiều hơn.

• Trẻ em có các triệu chứng toàn thân đi kèm: Những trẻ có biểu hiện toàn thân như sốt, phát ban, hay mệt mỏi kéo dài có thể gặp phải viêm khớp dạng thấp hệ thống. Đây là dạng viêm khớp dạng thấp nặng và cần được điều trị kịp thời.

Hiểu rõ về đối tượng dễ mắc bệnh giúp các bậc phụ huynh chủ động theo dõi và phát hiện các dấu hiệu ban đầu của viêm khớp dạng thấp, từ đó đưa trẻ đến khám và điều trị sớm.

Biến chứng của viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và chất lượng cuộc sống của trẻ. Những biến chứng này có thể bao gồm cả tổn thương khớp và các vấn đề liên quan đến các cơ quan khác trong cơ thể.

• Tổn thương khớp vĩnh viễn: Viêm khớp lâu dài có thể dẫn đến sự phá hủy các mô sụn và xương trong khớp. Điều này có thể gây ra tình trạng biến dạng khớp, hạn chế khả năng vận động và đau đớn kéo dài. Trẻ em mắc viêm khớp dạng thấp có thể gặp khó khăn trong việc di chuyển hoặc tham gia các hoạt động thể chất.

• Vấn đề về mắt: Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhưng ít được chú ý là viêm màng bồ đào, có thể xảy ra ở trẻ em mắc viêm khớp dạng thấp. Biến chứng này có thể dẫn đến các vấn đề về thị lực và thậm chí là mù lòa nếu không được điều trị đúng cách.

• Tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch: Viêm khớp dạng thấp không chỉ ảnh hưởng đến các khớp mà còn có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch. Việc viêm nhiễm kéo dài có thể tác động xấu đến các mạch máu và tim của trẻ.

• Chậm phát triển thể chất và chiều cao: Việc mắc bệnh và phải sử dụng thuốc điều trị lâu dài có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, bao gồm chiều cao và cân nặng. Các thuốc điều trị như corticosteroid có thể gây ra các tác dụng phụ như chậm phát triển và loãng xương.

• Vấn đề tâm lý: Trẻ mắc viêm khớp dạng thấp có thể gặp phải các vấn đề tâm lý, bao gồm lo âu, trầm cảm, và cảm giác cô đơn khi không thể tham gia vào các hoạt động vui chơi như các bạn cùng lứa. Việc điều trị và chăm sóc tâm lý là cần thiết để hỗ trợ trẻ vượt qua những khó khăn này.

Biến chứng của viêm khớp dạng thấp ở trẻ em có thể nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Chính vì vậy, việc theo dõi và chăm sóc y tế là rất quan trọng để giảm thiểu các tác động tiêu cực đối với sức khỏe của trẻ.

Chẩn đoán viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Chẩn đoán viêm khớp dạng thấp ở trẻ em thường gặp nhiều thách thức, do triệu chứng của bệnh có thể dễ dàng nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Tuy nhiên, việc chẩn đoán sớm và chính xác là yếu tố quan trọng giúp điều trị hiệu quả và ngăn ngừa các biến chứng. Các phương pháp chẩn đoán thường được áp dụng bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra các triệu chứng lâm sàng của trẻ, bao gồm tình trạng sưng, đau và cứng khớp. Họ cũng sẽ kiểm tra khả năng vận động của trẻ và quan sát các dấu hiệu viêm khớp như nóng, đỏ hoặc sưng ở các khớp.

• Xét nghiệm máu: Một số xét nghiệm máu có thể giúp bác sĩ phát hiện dấu hiệu của viêm hoặc các yếu tố tự miễn. Xét nghiệm để kiểm tra nồng độ yếu tố kháng thể như RF (Rheumatoid Factor) hoặc anti-CCP (citrullinated cyclic peptide antibodies) là một phần trong quá trình chẩn đoán.

• Chụp X-quang hoặc siêu âm khớp: Để đánh giá mức độ tổn thương khớp và sự tiến triển của bệnh, bác sĩ có thể yêu cầu chụp X-quang hoặc siêu âm khớp. Những hình ảnh này giúp phát hiện các dấu hiệu viêm, tổn thương xương hoặc biến dạng khớp.

• Chẩn đoán phân biệt: Việc chẩn đoán viêm khớp dạng thấp ở trẻ em cần phải loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự, chẳng hạn như viêm khớp nhiễm khuẩn hoặc bệnh viêm khớp do virus. Điều này đảm bảo trẻ được điều trị đúng cách và không bị chẩn đoán sai.

• Khám mắt: Trong trường hợp nghi ngờ viêm màng bồ đào, bác sĩ có thể yêu cầu khám mắt định kỳ để phát hiện các vấn đề về mắt từ sớm. Điều này rất quan trọng trong việc ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng về thị lực.

Quá trình chẩn đoán viêm khớp dạng thấp ở trẻ em đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp, bao gồm khám lâm sàng, xét nghiệm và các hình ảnh chẩn đoán. Việc phát hiện sớm sẽ giúp trẻ được điều trị hiệu quả và phòng ngừa các hậu quả lâu dài.

Khi nào cần gặp bác sĩ về viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Việc phát hiện và điều trị sớm viêm khớp dạng thấp ở trẻ em là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng lâu dài. Tuy nhiên, không phải tất cả các triệu chứng đều cần phải điều trị ngay lập tức. Dưới đây là một số trường hợp mà các bậc phụ huynh cần đưa trẻ đi gặp bác sĩ để kiểm tra và chẩn đoán:

• Trẻ có dấu hiệu viêm khớp kéo dài: Nếu trẻ có các triệu chứng như sưng, đau, cứng khớp kéo dài, đặc biệt là sau khi thức dậy vào buổi sáng, đó có thể là dấu hiệu của viêm khớp dạng thấp. Nếu các triệu chứng này không cải thiện sau vài ngày hoặc tuần, việc thăm khám bác sĩ là cần thiết.

• Trẻ bị sốt không rõ nguyên nhân: Sốt kéo dài, không liên quan đến các bệnh nhiễm trùng thông thường có thể là một triệu chứng của viêm khớp dạng thấp. Nếu trẻ có sốt kèm theo các dấu hiệu viêm khớp, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám để xác định nguyên nhân.

• Trẻ gặp vấn đề về mắt: Viêm màng bồ đào là một biến chứng phổ biến của viêm khớp dạng thấp ở trẻ em. Nếu trẻ có biểu hiện như mắt đỏ, đau mắt, mờ mắt hoặc nhạy cảm với ánh sáng, cần đến gặp bác sĩ mắt để được kiểm tra kịp thời.

• Khó khăn trong việc vận động hoặc tham gia các hoạt động hàng ngày: Nếu trẻ cảm thấy đau đớn, không thể tham gia các hoạt động thể chất, hoặc bị hạn chế trong việc di chuyển, đây là dấu hiệu cho thấy viêm khớp có thể đã ảnh hưởng đến chức năng khớp. Việc điều trị sớm sẽ giúp trẻ phục hồi khả năng vận động.

• Trẻ có triệu chứng ngoài khớp như phát ban, mệt mỏi: Một số trẻ mắc viêm khớp dạng thấp cũng có thể bị phát ban da, mệt mỏi, hoặc sụt cân mà không có nguyên nhân rõ ràng. Nếu các triệu chứng này xuất hiện cùng với các vấn đề về khớp, cần gặp bác sĩ để được kiểm tra và điều trị.

Việc đưa trẻ đi khám bác sĩ khi có những dấu hiệu bất thường sẽ giúp phát hiện sớm bệnh và bắt đầu điều trị kịp thời, từ đó giảm thiểu nguy cơ biến chứng.

Phòng ngừa viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Mặc dù viêm khớp dạng thấp ở trẻ em có nhiều yếu tố không thể kiểm soát, nhưng việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh hoặc làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh nếu trẻ đã bị. Dưới đây là một số cách giúp phòng ngừa bệnh:

• Giữ cho trẻ có một chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân đối với đủ các vitamin, khoáng chất và axit béo omega-3 có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm viêm trong cơ thể. Những thực phẩm như cá hồi, quả óc chó, và rau xanh có tác dụng chống viêm tốt.

• Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất đều đặn: Việc vận động và luyện tập thể thao không chỉ giúp duy trì sức khỏe tổng thể mà còn giúp tăng cường chức năng khớp. Các bài tập thể dục nhẹ nhàng, như đi bộ, bơi lội hoặc yoga, có thể giúp giảm đau và tăng cường độ linh hoạt cho khớp.

• Giám sát sức khỏe của trẻ: Nếu trong gia đình có tiền sử mắc bệnh tự miễn hoặc viêm khớp, việc theo dõi sức khỏe của trẻ là rất quan trọng. Đưa trẻ đi kiểm tra sức khỏe định kỳ và theo dõi bất kỳ dấu hiệu nào có thể liên quan đến viêm khớp dạng thấp sẽ giúp phát hiện bệnh sớm.

• Giảm thiểu các yếu tố kích thích từ môi trường: Tránh để trẻ tiếp xúc với các yếu tố có thể kích thích hệ miễn dịch, như khói thuốc lá, ô nhiễm không khí hoặc các chất gây dị ứng. Những yếu tố này có thể làm tăng nguy cơ phát triển các bệnh tự miễn, bao gồm viêm khớp dạng thấp.

• Thực hiện tiêm phòng đầy đủ: Một số bệnh nhiễm trùng có thể làm tăng nguy cơ mắc viêm khớp dạng thấp ở trẻ em. Đảm bảo rằng trẻ được tiêm phòng đầy đủ các bệnh như cúm, viêm phổi và viêm gan sẽ giúp giảm nguy cơ bị nhiễm trùng và các bệnh lý tự miễn.

Dù không có cách nào đảm bảo hoàn toàn phòng ngừa viêm khớp dạng thấp, nhưng việc thực hiện các biện pháp trên có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và hỗ trợ cải thiện sức khỏe tổng thể của trẻ.

Phương pháp điều trị viêm khớp dạng thấp ở trẻ em

Viêm khớp dạng thấp ở trẻ em có thể được điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm cả điều trị thuốc và các biện pháp hỗ trợ khác như vật lý trị liệu. Mục tiêu chính của điều trị là giảm đau, kiểm soát viêm, duy trì chức năng khớp và ngăn ngừa các biến chứng lâu dài. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến cho bệnh này:

Điều trị bằng thuốc Tây y

Thuốc là một phần quan trọng trong việc điều trị viêm khớp dạng thấp ở trẻ em. Các loại thuốc giúp kiểm soát viêm, giảm đau và ngăn ngừa tổn thương khớp. Sau đây là các nhóm thuốc thường được sử dụng:

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Các thuốc này giúp giảm đau và viêm, nhưng không làm thay đổi tiến triển của bệnh. Một số thuốc NSAIDs phổ biến cho trẻ em bao gồm ibuprofen và naproxen. Các thuốc này có thể được sử dụng khi trẻ gặp phải các cơn đau khớp do viêm.

• Thuốc ức chế miễn dịch: Đây là nhóm thuốc quan trọng giúp điều trị nguyên nhân gốc của bệnh, vì viêm khớp dạng thấp là do hệ miễn dịch hoạt động bất thường. Methotrexate là thuốc ức chế miễn dịch phổ biến nhất trong điều trị viêm khớp dạng thấp ở trẻ em. Methotrexate giúp kiểm soát phản ứng viêm và ngăn ngừa sự phá hủy khớp.

• Thuốc sinh học: Các thuốc sinh học giúp điều trị viêm khớp dạng thấp bằng cách can thiệp vào các phần tử trong hệ miễn dịch, giúp giảm viêm và ngăn ngừa tổn thương khớp. Các thuốc như etanercept (Enbrel) và infliximab (Remicade) là những thuốc sinh học được sử dụng khi điều trị bằng thuốc thông thường không hiệu quả.

• Corticosteroid: Những loại thuốc này có tác dụng giảm viêm mạnh mẽ và nhanh chóng. Prednisone là một loại corticosteroid thường được chỉ định cho trẻ em khi viêm khớp dạng thấp có triệu chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, do có thể gây tác dụng phụ như tăng cân và loãng xương, việc sử dụng corticosteroid cần được theo dõi kỹ lưỡng.

Mặc dù thuốc giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, việc sử dụng thuốc phải được giám sát chặt chẽ để hạn chế tác dụng phụ và đảm bảo hiệu quả lâu dài.

Vật lý trị liệu và hỗ trợ phục hồi chức năng

Bên cạnh thuốc, vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chức năng khớp và cải thiện chất lượng sống cho trẻ em mắc viêm khớp dạng thấp.

• Vật lý trị liệu: Việc tham gia vào các bài tập vật lý trị liệu giúp tăng cường cơ bắp xung quanh khớp, cải thiện tính linh hoạt và giảm đau. Các bài tập như kéo dãn cơ và luyện tập sức mạnh có thể giúp duy trì khả năng vận động cho trẻ và ngăn ngừa cứng khớp.

• Nghỉ ngơi hợp lý: Ngoài việc tập luyện, nghỉ ngơi cũng rất quan trọng. Các bậc phụ huynh cần đảm bảo rằng trẻ được nghỉ ngơi đầy đủ để cơ thể có thời gian phục hồi và giảm căng thẳng cho các khớp.

• Can thiệp tâm lý: Bởi vì viêm khớp dạng thấp ở trẻ em có thể ảnh hưởng đến tâm lý và tinh thần, việc hỗ trợ về mặt tâm lý cũng rất quan trọng. Trẻ có thể cảm thấy lo âu, trầm cảm hoặc cảm thấy bị cô lập do không thể tham gia vào các hoạt động vui chơi như bạn bè đồng trang lứa. Các cuộc trò chuyện hoặc tư vấn tâm lý có thể giúp trẻ vượt qua khó khăn và cải thiện trạng thái tinh thần.

Phẫu thuật (nếu cần thiết)

Trong một số trường hợp viêm khớp dạng thấp nghiêm trọng, khi thuốc và vật lý trị liệu không đủ hiệu quả, phẫu thuật có thể được chỉ định để điều trị các biến chứng.

• Phẫu thuật thay khớp: Khi khớp bị tổn thương nghiêm trọng và không thể hoạt động bình thường, phẫu thuật thay khớp có thể là một lựa chọn. Mặc dù phương pháp này ít được sử dụng ở trẻ em, nhưng trong trường hợp khớp bị hỏng nặng, phẫu thuật có thể giúp trẻ phục hồi chức năng vận động.

• Phẫu thuật chỉnh hình: Một số trẻ em có thể cần phẫu thuật để điều chỉnh các biến dạng khớp do viêm kéo dài. Điều này giúp khôi phục chức năng khớp và giảm đau đớn cho trẻ.

Điều trị viêm khớp dạng thấp ở trẻ em đòi hỏi sự kết hợp giữa thuốc, vật lý trị liệu và đôi khi là phẫu thuật. Việc điều trị kịp thời và đúng cách không chỉ giúp giảm đau mà còn giúp trẻ duy trì khả năng vận động và ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.